Hayot faoliyati

Ishlab chiqarish xonalari va ish xonasidagi havoning harorati, nisbiy namiigi va harakat tezligining risoladagi normalari

				1-jadval
Yil	Ish toifalari	Havoning	Nisbiy	Harakat
fasli		harorati,	namiigi	tezligi,
		°C		m /s
Sovuq	Yengil — I	20-23	60-30	0,2
	0 ‘rtacha og‘irlikdagi-I a	18-20	60-40	0,2
	0 ‘rtacha og‘irlikdagi-I b	17-19	60-40	0,3
	Og‘ir-III	16-18	60-40	0,3
Iliq	Yengil-I	20-25	60-40	0,2
Davr	0 ‘rtacha og‘irlikdagi-I a	21-23	60-40	0,3
	0 ‘rtacha og‘irlikdagi-I b	20-22	60-40	0,4
Issiq	Og‘ir-II	18-21	60-40	0,5
	Yengil-I	20-30	60-40	0,3
	0 ‘rtacha og‘irlikdagi-I a	20-30	60-40	0,4-0,5
	0 ‘rtacha og‘irlikdagi-I b	20-30	60-40	0,5-0,7
	Og‘ir-III	20-30	60-40	0,5-1,0

30

Yilning sovuq va iliq davrida ishlab chiqarish xonalari harorati, nisbiy namligi va havo harakati tezligining yo‘I qo'yiladigan normalari

					2-jadval
Ish kategoriyalari		Havo	Nisbiy	H arakat	Tashqarida-
		harorati	namlligi	tezligi	gi havo
		°C		m /s	harorati °C
Yengil-I		19-25	75	0,2	15-30
O'rtacha	og'irlikdagi-	17-25	75	0,2	15-30
Iia
O 'rtacha	og'irlikdagi-	13-25	75	0,4	15-30
Iib
O g'ir-III		13-25	75	0,5	15-30

Yilning issiq davridagi ishlab chiqarish xonalari harorati, nisbiy namligi va havo harakati tezligining yo‘l qo'yiladigan
normalari

								3	-jadval
Ish kate­	Harorati °C			Nisbiy nam lik % Havo harakati
goriyalari								tezligi m /s
Yengil-I	Eng	issiq	oyning	28	°C	da	55	0,2-0,5
	soat	13 da	tashqi	27	°C	da	60	0,3-0,7
O 'rtacha	havo	o'rtacha ha-		26	°C	da	65	0,3-	0,7
og'irlikdagi-	roratidan		yuqori	25	°C	da	70	0,3-	0,7
Ia	bo'lmasligi,		biroq	24	°C	da	75	0,3-	0,7
	28	°Cdan	osh­	dan		ortiq		b o 'l­
O'rtacha	masligi kerak.			masligi kerak.				0,5-1,0
og'irlikdagi- Eng issiq oyning				26	°C	da	65	0,5-	1,0
Iib	soat	13da	tashqi	25	°C	da	70	0,5-	1,0
O g'ir-III	havo	haroratidan		24	°C	da		va
	°C	dan	yuqori	bundan past				b o 'l­
	bo'lmasligi,		biroq	ganda		75		dan
	26 °C dan osh­ ortiq bo'lmasligi
	masligi kerak.			kerak.

Ko'rsatib o'tilgan normalaiga qo'shim cha qilib, QMQ 3. 01.

2. 
   — 00 da bayon etilganidek, ish joylarida issiqlikning nurlanish intensivligi 300 kkal.m2.s dan yuqori bo'lganda, albatta, havo
   

31

dushlari qurilishi zarur ekanligini nazarda tutish lozim. Bunda beriladigan havo harorati va harakat tezligi yil fasliga, ish kategoriyasi va issiqlik nurlarining ko‘p-kamligiga bog'liq. Ish nechog'lik og‘ir bo‘lsa, harorat shunchalik past va havo harakati yuqori bo‘ladi.

II.3. M o‘tadil ob-havo sharoitini yaratish chora-tadbirlari
0 ‘zbekiston Respublikasining mashinasozlik sexlarida qulay ob-havo sharoitlarini yaratish va ular bilan bog‘liq bo‘lgan kasb kasalliklarini yo'qotish borasida katta yutuqlar qo'lga kiritilgan.
Bu ishlarni amalga oshirishda xonalarga issiqlik kirishini va
uning ishchilarga ta’sirini chegaralash, shamollatishning samarali usullarini qo'llash, mehnat va dam olish rejimlarini muvofiqlashtirish, har xil tarkibdagi ichimlik suvlar tashkil qilish va kiyim-bosh rejimini mukammallashtirish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Ish jarayonlarini mexanizatsiyalash va usukunalarning birm uncha m ukam m al turlaridan foydalanish ish xonasiga issiqlik kirishini kamaytiradi. Po‘lat quyish sexlarida elektr pechlaridan foydalanish, m etallni qo‘lda emas, mashinadi toblash, metallurgi-yada pechlarni mexanizatsiyalashtirilgan usullarda olishni mexanizatsiyalashtirish, issiq mahsulotlami alohida xonalarda sovitish bunga misol bo‘lib xizmat qiladi. Ishlarni mexanizatsiyalashtirish mehnatni yengillashtiradi, energiya sarflashni kam aytiradi, shu tariqa organizmning issiqlab ketish imkoniyatini kamaytiradi. Jarayonlarni masofadan turib boqarish ham nurlanish manbayi bilan ishchi o ‘rtasidagi masofani uzaytiradi va bu ishchiga ta ’sir qiladigan radiatsiya kuchini kamaytiradi.
Uskunalar yuzasini issiqlik chiqishini kamaytiruvchi materiallar bilan qoplash, ishchilarni nur va konveksion issiqlikdan muhofaza qiladigan him oya ekranlari qurishning ham muhim ahamiyati bor. Ishlab chiqarishda qizigan yuzalar harorati QMQ 3. 01 02 — 00 talablariga binoan 45 C° dan oshmasligi kerak. Ekranlar vazifasini issiqlikni chiqishini kamaytiruvchi materiallar bilan qoplangan
to'siqlar, pech tuynuklarini ichida suv aylanib yuradigan sovutgichli ichi kovak eshikchalar, suv to‘siqlar yoki suv purkaladigan zanjir to'siqlar, issiq gazlar taftini oldini oladigan qilib o‘rnatilgan havo to ‘siqlari bajarishi mumkin. Chunonchi, domna pechlari va ayrim isitadigan pechlar yuzasini ichida oqar suv aylanib yuradigan ichi kavak ekranlar bilan qoplash ish

32

maydonchasidagi havo haroratini 50 C° dan 28—30 °C gacha pasaytirib, infraqizil nurlanishni ham bartaraf etadi.
Xonalardagi ortiqcha issiqlikni yo‘qotishda oqilona shamollatish muhim rol o'ynaydi. Ayrim ish joylari va zonalarida normal mikroiqlim vujudga keltirish uchun havo dushlari va
oazislar tashkil qilinadi. Qator korxonalarada havoni mo'tadillashtirishdan keng foydalaniladi (bu to ‘g‘ridagi m a’lumot batafsil shamollatish bobida keltiriladi).
M ehnat qilish va dam olishning oqilona rejimini tashkil qilish, ish kunini qisqartirish, qo'shim cha tanaffuslar joriy etish, samarali hordiq chiqarish uchun sharoitlar yaratish yo‘li bilan
amalga oshiriladi. Bizning mamlakatimizda issiq sexlardagi ko‘pgina kasblar uchun 6 soatli ish kuni belgilangan. Yoz vaqtida ishni barvaqt boshlash, ko‘p smenali ishlarda esa issiq davrni (soat 12-dan 16 gacha) smenalar o‘rtasida bir m e’yorda taqsimlash kerak. Qo'shim cha tanaffuslarni (tushlik tanaffusidan tashqari) necha marta va qancha muddatga qilish fiziologik tekshirishlar asosida belgilanadi. Ularning davomliligi toliqish belgilarini yo‘qotishga va tashqi muhitga moslashish jarayonini normaga solishga imkon beradigan bo'lishi kerak.
Dam olish vaqtida ishchi ob-havo sharoitlari normal (18—20 °C) haroratda, dam olish uchun maxsus o'rindiqlari, stullari, kreslolari bo'lgan xonada bo'lishi kerak.
Agar alohida xonada dam olishni tashkil qilishning iloji bo'lmasa, ish joyi yaqinida dam olish zonalari-oazislar tashkil etilib, bunda shamollatish vositalari bilan norm al harorat va havo harakati saqlab turiladi. Kiyim boshni ho'llash, suv bilan bog'liq tadbirlar (smena mobaynida 2—3 marta) organizmdan ortiqcha issiqlikning tez chiqaradigan qo'shim cha vositalar hisoblanadi. Shu maqsadda ish joylariga yaqin yarim dushlar quriladi.
Oqilona ichimlik rejimini tashkil qilish yo'qotilgan namlik, tuzlar va darmondorilami o'm ini qoplash uchun kerak. Bir smenada 4—4,5 kg tana massasini yo'qotadigan issiq sexlarning ishchilari tuz qo'shilgan gazli suv (0,5% N aC l eritmasi) bilan ta’minlanishi zarur. Bir smenada 3—3,5 kg gacha tana massasini yo'qotadigan ishchilarga tuz ovqat ratsioniga qo'shib beriladi. U lar oddiy gazli suv, ba’zan issiq choy va organizm faoliyatini oshiradigan hamda yo'qotilgan darm ondorilar o'rnini qoplaydigan boshqa ichimliklar bilan ta’minlanadilar.
Issiqlab ketish va issiqlik nurlanishning boshga hamda ko'zga yoqimsiz ta’sirini kamaytirishda shaxsiy m uhofaza vositalari muhim

33

rol yo‘naydi. K orxona keng, m o'l va qulay tikilgan, matosi esa bug‘lanish va konveksiya bilan issiqlik berishini qiyinlash-tirmaydigan bo'lishi kerak. Ip-gazlama, zig‘ir poyasidan to‘qilgan, dag‘al jun m atolar shu talablarga javob beradi.
Issiqlik nurlanishidan himoya qilish uchun yuzasiga tushadigan infraqizil nurlarni asosiy qismini qaytaradigan yupqa metall qatlam li, odatda alyuminiy qatlami sepib tayyorlangan matolar qo'llaniladi. Korjoma pishiq va chidamli bo‘lishi kerak.
Boshni issiqlik radiatsiyasidan himoya qilish uchun fibro va dyuraledan tayyorlangan kaskalar, gardishlari enlik kigiz
qalpoqlar, ko‘zni himoya qilish uchun esa ko‘zoynaklar qo'llaniladi. Turli xil ishlar uchun yorug'lik filtrlari tanlash GOSTda belgilangan.
Ochiq havoda ishlaganda doimiy ish joylarida ravonlar qurish, vaqti-vaqtida bo‘linadigan joylarga esa quyosh nurlaridan himoya qiladigan suriluvchan soyabonlar qurish zarur. Mashina kabinalari ochiq ranglarga bo‘yaladi, issiqlikni muhofaza qiladigan materiallar ba’zan esa havoni mo‘tadillashtirish vositalari bilan jihozlanadi. D am olish joylarini ish joylari yoniga quriladi, quyosh va sham oldan pana qilinadi, dush moslamalari quriladi, kushetkalar, kreslolar bilan ta’minlanadi. Bu yerda muzdek suv va issiq choy ham isha bo'lishi kerak.