Hayot faoliyati

II.4. Ishlab chiqarish mikroiqlimini o'lchash usullari
Ishlab chiqarish mikroiqlimini o'lchashda uning texnologik jarayon bosqichiga (masalan, metallarga ishlov berishda konveksion va nur issiqligining ko'p ajralishi, quritish qurilmalarida detallarni quritish va boshqalar), yil mavsumiga, tashqi sharoitlarga, isitish va shamollashishning samaradorligiga ko'ra juda o'zgaruvchanligini hisobga olish zarur.
O 'lchash poldan 1,5m balandlikdagi ish zonasi, asosiy yo'laklarda kun va yilning turli vaqtlarida, texnologik jarayonning turli xil davrlarida takroriy ravishda o'tkaziladi.
Havo harorati va namligini o'lchash uchun Assmanning aspiratsiya psixrometridan foydalaniladi (1-rasm).

34

1-rasm. Assman psixrometrining um um iy ko‘rinishi.
U ikkita В termometridan tashkil topgan. Termometrlardan binning simobli boshchasi mato bilan qoplangan bo'lib, uni pipetka yordamida namlab turiladi. Quruq term om etr havo haroratini ko‘rsatadi. Nam termometr ko‘rsatkichlari havo namligiga bogMiq, namlik nechogMik kam boisa, uning harorati shuncha kam boMadi, chunki havoda namlik kamaygan sayin nam matodan
suvning bug‘lanishi ko‘payadi va simob idishchasining yuzasi
ko‘proq soviydi. N am termometr ko‘rsatgichlariga havo
harakatchanligining ta’sirini bartaraf qilish uchun asbobning boshchasiga soat mexanizmli ventilator o‘matilgan. U termometrlaming idishchalari turadigan A naychalarida havoning doimiy tezligini vujudga keltiradi. Bu naychalar termometrlami mexanik shikastlardan saqlab va asbob ko‘nsatgichlarini o ‘zgaritirishi mumkin boMgan nurlanishlami qaytarib, him oya rolini ham o'ynaydi. OMchashdan oldin pipetka D ga suv toMdiriladi va nam termometming matoli qobig'i hoMlanadi. Bunda asbobni vertikal (to'ntarmaslik kerak) tutib turiladi va oMchash nuqtasiga o ‘rnatiladi.
3—5 minut o'tgach, termometrlaming ko'rsatkichlari m a’lum darajani ko'rsatadi. Bu m a’lumotlar yoziladi, so'ngra maxsus jadvallar bo'yicha yoki namlik nomogrammasi yordam ida namlik hisob qilinadi. Nisbiy namlik miqdori jadval b o ‘yicha, quruq va nam termometrlar miqdorlarining ayirmasi gorizontal bo‘ylab joylashtirilgan va nam term om etr ko'rsatgichi vertikal bo'ylab joylashtirilgan boMib, ularning miqdorlari kesishgan katakda oldindan hisoblab qo‘yilgan qiymat keltirilgan bo‘ladi.
Nomogramma bo‘yicha esa nam va quruq term om etrlam ing ko'rsatgichlari kesishgan nuqtadan aniqlanadi.
Ish joylari, shamollatish teshiklari, deraza oldidagi havo

35

harakatining tezliklarini o'lchash uchun parrakli yoki kosachali anem om etrlardan foydalaniladi (2-rasm).

&

2-rasm. Kosachali anemometr.

havo tezligining 1 dan 10 m /s gacha o ‘lchash imkonini beradi. Asbobning ishlash prinsipi quyidagicha asbob o‘qi unga mahkam o'rnatilgan parraklari bilan harakatlanayotgan havo ta’sirida aylana boshlaydi, havo harakati tezligi qancha katta bo'lsa, u shunchalik tez aylanadi. O 'q tishsimon g'ildiraklar sistemasi orqali strelkalarga ulangan. Markaziy strelka birlik va o'nliklarni, mayda m illarning strelkalari bo'linmalaming yuzdan va mingdan bir ulushlarini ko'rsatadi. Yon tomonida joylashgan richag yordamida o'qni tishsim on g'ildiraklar sistemasidan uzish yoki ulash mumkin.
O 'lchash oldidan miliar ko'rsatkichlarini o'qdan uzib qo'yilgan holda yoziladi. Asbobni o'lchash nuqtasiga o'rnatiladi va o 'q unga mahkamlangan parraklar bilan birga aylana boshlaydi. Sekundom er bo'yicha vaqt belgilab olinadi va asbob ulanadi. Bir m inut vaqt o'tgandan keyin o'qni uzib qo'yiladi va ko'rsatgichlar yana yoziladi. Ikkinchi yozib olingan ko'rsatgichlardan birinchisini ayirib, ayirm ani 60 ga (bir minutdagi sekundlar soni) bo'lib, strelkaning bir sekund ichida o'tgan bo'linmalari soni topiladi.
Keyin asbobga qo'shib beriladigan grafik bo'yicha havo harakatining bir sekunddagi metrlar tezligi aniqlanadi.

3-rasm. Termoanemometming umumiy ko'rinishi.

36

Havo harakatining aksari korxonada talab etiladigan kichik tezliklarini (sekundiga bir metrdan kam) o'lchash uchun termoanemometrlardan (3-rasm) foydalaniladi. U shuningdek, havo haroratini o'lchash imkonini ham beradi. Termoanem o-metr—yarim o'tkazgichlardan yasalgan batareyali asbobdir. O'lchash asosi asbob datchigi qarshiligining o'zgarishiga asoslangan bo'lib, bu o'zgarish harorat va havo harakatining tezligi o'zgarganda sodir bo'ladi. Asbobga uning tuzilishi va o'lchash texnikasi bayon etilgan tavsiyanoma ilova qilinadi.
Havoning kimyoviy tarkibi, fizik xususiyatlari va tarkibida har xil moddalarning bo'lishi, havodan nafas olib mehnat qilayotgan kishilar uchun juda muhim. Chunki havoning tozaligi inson salomatligini saqlovchi muhim omil hisoblanadi.

Yer atmosferasi quruq havo bilan m a’lum miqdordagi suv bugMarining aralashmasidan tashkil topgan. Quruq atmosfera havosining tarkibida 78 foizi azot, 20,9 foizi kislorod, 0,93 foizi

argon, 0,03 foizi karbonat angidridi va uncha ko'p bo'lm agan
miqdorda geliy, neon, kripton va boshqa gazlar bor. I
M a’lumki, inson uchun eng m uhim i havo tarkibida
kislorodning bo'lishidir.
Havoning holatini bosimi, zichligi, harorati, absolyut namiigi,
namlik sig'imi, nisbiy namiigi, issiqlik sig'im i va boshqalar bilan
belgilanadi. ;