Hayot faoliyati xavfsizligi (O`quv qo`llanma) toshkent 2019

Xavfsizlikni tizimli tahlil qilishning maqsadi ko`ngilsiz hodisa (avariya, yong`in, jarohatlanish, kasallanish va hokazo)larning yuzaga kelishiga ta'sir qiluvchi sabablarni aniqlash va ularning paydo bo`lish ehtimolligini kamaytiradigan oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqishdir.
Har qanday xavf bir yoki bir nechta sabablar tufayli yuzaga keladi va ma’lum miqdorda zarar yetkazadi. Sababsiz real (bor bo`lgan) xavflar yuzaga kelmaydi. Demak, xavflarning oldini olish yoki ulardan himoyalanish, ularning paydo bo`lish sabablarini aniqlashga, o`rganishga asoslangan.
Yuzaga kelgan xavflar va ularning sabablari o`rtasida o`zaro sabab-oqibat bog`lanishi mavjud, xavf ma'lum bir sabab oqibatidir, u esa, o`z navbatida, boshqa bir sabab oqibatidir va hokazo.
Shunday qilib, sabablar va xavflar kerakli, iyerarxik zanjirli strukturalami yoki tizimlarni hosil qiladi. Bunday bog`lanishlarning grafik ko`rinishi, shoxlanib ketgan daraxtni eslatadi.
Obyektlar xavfsizligining tahliliga bag`ishlangan xorijiy adabiyotlarda shunday tushuncha(termin)lar ishlatiladi: «sabablar daraxti», «buzilishlar daraxti», «xavflar daraxti» va «hodisalar daraxti». Ko`rilayotgan daraxtlarda qoida bo`yicha sabab va xavf shoxchalari mavjud bo`ladi. Bu esa, sabab-oqibat bog`lanishlarining dialektik xususiyatga ega ekanligini to`liq namoyon qiladi. Bu shoxchalarni bir-biridan ajratish maqsadga muvofiq emas, ba'zida aslo iloji yo`q. Shu sababli obyektlarning xavfsizligini tahlil qilish jarayonida hosil bo`lgan graflk ko`rinishlar «sabablar va xavflar daraxtlari» deb aniq aytiladi.
«Daraxt»larni qurish har xil ko`ngilsiz hodisalarning sabablarini aniqlashda juda katta samara beradigan usul hisoblanadi. «Daraxt»
shoxlanishining ko`p bosqichli jarayoni, uning chegaralarini aniqlash maqsadida cheklashlar kiritishni talab qiladi va bu cheklashlar ilmiy
izlanishlarning maqsadiga butunlay bog`liq bo`ladi. Umuman, shoxlanishning chegarasi yangi shoxlar hosil qilinishining mantiqiy maqsadga muvofiqligi asosida aniqlanadi.
Mantiqiy amallar (logik operatsiyalar) mos keluvchi maxsus belgilar bilan belgilanadi (1- rasm). Eng ko`p qo`llaniladigan amal (operatsiya)larga «VA» («И»), «YOKI» («ИЛИ») kiradi. "VA" operatsiyasi shuni ko`rsatadiki, chiqish ma’lumotlarini qabul qilish uchun, kirish ma'lumotlaridagi barcha shartlar bajarilishi muhim. "YOKI" operatsiyasi esa ma’lumotlarni olish uchun, kirish ma'lumotlaridagi bironta shartga rioya qilingan bo`lishi kerakligini ko`rsatadi.
Boshqacha aytganda «VA» amali shuni ko`satadiki. «A» hodisa yuzaga kelishi oldidan, albatta «B» va «V» hodisalarning ikkalasi ham ro`y
berishi lozim, «YOKI» amalida «G» hodisa, agar D» va «E» hodisalardan birontasi ro`y bersa (yoki ikkalasi ham) o`rinli bo`ladi. «Taqiq» amali
shartli hodisa ro`y bersagina yuzaga kelishini ko`rsatadi, boshqa mantiqiy belgilardan hodisaning turiga va ro`y berishiga ko`ra foydalanish mumkin.



А G

ВА Yoki B

D E
P
V