Hayot faoliyati xavfsizligi (O`quv qo`llanma) toshkent 2019

Taxminiy tamoyillar o`zida xavfsiz yechimlarni topuvchi yo`nalishni aniqlovchi uslubologik va ma’lumot bazasi bo`lib, xizmat qiluvchi, asos soluvchi g`oyalarni taqdim etadi. Bunga quyidagi tamoyillar kiradi: operatorning dalolatnomaivligi, faoliyatni insonparvarlash, tuzilishini o`zgartirish, operatorni almashtirish, sinflashtirish, xavfni bartaraf qilish va kamaytirish, tizimlilik va boshqalar.
Texnikaviy tamoyillar xavfli omillarning ta'sirini bevosita oldini olishga yo`naltirilgan. Texnik tamoyillar fizik qonunlarni ishlatishga asoslangan. Bunga quyidagilar kiradi: masofadan himoyalash, ekranlashtirish, mustahkamligini oshirish, blokirovkalash (yakkalash), vakuumlashtirish, havo kirmaydigan qilish, passiv zveno kiritish, zichlashtirish, flegmatizatsiyalash va yeta olmaslik tamoyillari.
Boshqaruv tamoyillari deb, xavfsizlikni ta'minlash jarayonining alohida bosqich va etaplari orasida o`zaro bog`lanish va munosabatlarni aniqlovchi tamoyillarga aytiladi. Ularga rejali, nazoratli, boshqarmali, majburiyli, qayta aloqali, samarali, javobgarlik, rag`batlantirish, iyerarxik, bir ma’noli, adekvatli tamoyillar kiradi.
Tashkiliy tamoyillarga xavfsizlik maqsadida mehnatni ilmiy tashkil qilish qoidalarini amalga oshiruvchi tamoyillar kiradi. Ularga vaqt bo`yicha himoyalash, ma'lumot berish, rezervlashtirish, normallashtirish, kadrlarni tanlash, ketma-ketlik, ergonomik mehnatni qulay tashkil qilish va zidlik tamoyillari kiradi.
Bir vaqtda ayrim tamoyillar bir nechta sinflarga kiradi. Xavfsizlikni ta'minlash tamoyillari tizimlarni hosil qiladi va bir vaqtning o`zida har bir tamoyil nisbatan mustaqillik kashf qiladi.
Ayrim tamoyillarni alohida ko`rib chiqamiz. Har bir ko`rib chiqayotgan tamoyilga ta'rif beramiz va misollar keltiramiz.
Tizimlilik tamoyili - shundan iboratki, har qanday hodisa, harakat va obyekt tizimlilik konsepsiyasi bilan quriladi. Tizim so`zi grekcha so`zdan olingan bo`lib ”butun, qismlar va birikmalardan tuzilgan” demakdir. Tizim deganda elementlar majmuasi tushuniladi, ular orasidagi o`zaro ta'sirlar adekvatik ravishda bir xil natijaga olib keladi. Bunday tizimni aniq tizim deb ataymiz. Agar elementlarning o`zaro ta'siri har xil natijalarga olib kelsa, buni noaniq tizim deyiladi. Tizimning noaniqlik darajasi qancha yuqori bo`lsa, shunga ko`ra har xil natijalar paydo bo`ladi. Tizimdagi noaniqlik uning elementlarini va ular orasidagi o`zaro ta'sir xarakterini to`liq hisobga olmaslikdan tug`iladi. Tizimning elementlariga moddiy obyektlar hamda ular orasidagi munosabat va aloqalar kiradi.