Hayot faoliyati xavfsizligi (O`quv qo`llanma) toshkent 2019

1 – rasm. Ish mintaqalari parametrlari.
Ish joyining asosiy qismlaridan biri operatorning kreslosi (o`rindig`i) hisoblanadi. U operatorga fiziologik jihatidan mehnat xarakteri va sharoitiga binoan qulay ishchi holat (poza)ni ta'minlash va funksional shinamlikni ta'minlash mezoni bo`lishi lozim. Kreslo o`z ichiga o`tirgich, suyanchiq va tirsak qo`ygichlar hamda qo`shimcha elementlar - bosh qo`ygich va oyoq qo`ygichlardan iborat bo`ladi. Kresloning hamma qismlari vertikal va gorizontal tekislikda, hamda ma'lum burchakka sozlanadigan bo`lishi kerak. Yana u polga nisbatan mustahkamlanadigan moslama, hamda zarur bo`lgan hollarda vertikal o`q bo`yicha 180-360° buraladigan moslamaga ega bo`lishi lozim. Harakatlanadigan texnikada kreslo xavfsizlik tasmasi bilan jihozlanishi lozim.
Ish joyida odamning kompleks harakatlarini loyihalashda quyidagi qoida va nizomlarni bilish foydali: harakat trayektoriyasi va sonini minimumgacha; harakatning oddiy va ritmik bo`lishi; har bir harakat keyingi harakatni boshlash uchun qulay holda tugashi; o`tgan va bo`lajak harakatlar bir-biri bilan tekis bog`langan bo`lishi; harakatni boshlash va tugatish uchun zarur bo`lgan vaqt taxminan doimiy va yo`l uzunligiga bog`liq bo`lmasligi; qo`lning egri chiziqli uzluksiz harakati to`satdan yo`nalishini o`zgartirgan yakka harakatdan tez bo`lishi; aylanma harakat ilgarilama harakatdan tez bo`lishi; qo`lning gorizontal harakati vertikalga nisbatan aniq va tez bo`lishi; agar harakatda ikkala qo`l qatnashsa, ular vaqt bo`yicha simmetrik va sinxron (tekis) bo`lishi (bir vaqtda boshlanishi va tugashi kerak).
Tizimlarning muvaffaqiyatli ishlab turishini ta'minlash uchun ergonomika sohasidagi mutaxassisllar uni 5 xil jihati(moslik)ga ajratadilar: ma'lumot, biofizik, energetik, fazoviy - antropometrik va texnikaviy estetik jihatlar.
Ma'lumot jihatining maqsadi - mashinaning barcha tavsiflarini aks ettirish va operatorning bu ma’umotlarni xatosiz qabul qilish va ishlov berish, uni va xotirasini zo`riqtirmaslik demakdir. Natijada operator mehnatining xavfsizligi, aniqligi, sifati va unumi ta'minlanadi. Biofizik jihatiida - shunday atrof-muhitni tashkil qilish tushuniladiki, bunda operator uchun normal fiziologik holat va zarur ish qobiliyati ta'minlab beriladi. Misol: mashinalarni yaratayotganda muhitning shovqin, titrash, yorug`lik va havo muhitining ko`rsatkichlarini maxsus izlanish zaruriyati paydo bo`ladi.
Energetik jihatidan mohiyati - mashinaning boshqarish qismlari bilan operator optimal imkoniyatlarining kelishuvi ko`riladi. Bunda operator tomonidan qo`yilgan kuch, sarflangan quvvat hamda mashina harakatining tezligi va aniqligi nazarda tutiladi.
Fazoviy-antropometrik jihatida - ish jarayonida odam tanasining o`lchamlarini, tashqi fazoning ko`rinish imkoniyati va operatorning holatini hisobga olish nazarda tutiladi. Bu masalani yechish uchun ish joyining hajmi, operatorning yeta olish qobiliyati va uning pultgacha bo`lgan masofasi va boshqalar aniqlanadi.
Ergonomikaning texnikaviy-estetik jihatilari - mehnat jarayonida insonning mashina bilan muloqotda bo`lishi natijasida qay darajada qanoatlanganligining ta'minlanishini ko`rsatadi.