Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish 

deb baholanadi. 

 

Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish jinoyatning yuridik 

tugallanishiga qadar ham 

aktiv

, ham 

passiv 

ko‘rinishda ifodalanishi 

mumkin. Jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish bosqichida ixtiyoriy 

qaytish, odatda, passiv harakat orqali amalga oshiriladi, zotan shaxsning 

keyingi jinoiy faoliyatdan o‘zini tiyishi uning qonuniy harakatlariga ishora 

qilishi mumkin, biroq ixtiyoriy qaytish aktiv harakat bilan ham amalga 

oshirilishi mumkin (masalan, jinoyat qurolini yo‘qotish, huquqni 

muhofaza qilish organlariga tayyorlanayotgan jinoyat haqida o‘z vaqtida 

xabar berish va h.k.). 

281 

 

---

Shuni aytish joizki, jinoyatga suiqasd qilishda jinoyatdan ixtiyoriy 

qaytishga har doim ham imkoniyat bo‘lavermaydi. Jinoyat sodir etishga 

suiqasd qilishda jinoyat subyekti  tomonidan jinoyatning obyektiv tomoni 

amalda bajarilishi hisobga olinsa, ushbu bosqichda ma’lum jinoiy oqibatlar 

kelib chiqishi mumkinligi masalasi yuzaga keladi. Ayni holda nafaqat 

jinoiy harakatlarni to‘xtatish (chunki bunday harakatlar qisman amalga 

oshirilgan bo‘lishi ham mumkin), balki jinoiy oqibatlar kelib chiqishining 

oldini faol olish ham jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishdan dalolat 

beradi. Bunda jinoyat sodir etishga suiqasd qilish turlari muhim ahamiyat 

kasb etadi. 

Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishning passiv shakli ko‘pincha, 

subyekt  jinoiy qilmishni oxiriga yetkazmagan va ijtimoiy xavfli oqibat 

kelib chiqishi uchun barcha zarur harakatlar (harakatsizlik) amalga 

oshirilmagan tarzda,  ya’ni tamom bo‘lmagan jinoyatlarda bo‘lishi 

mumkin. Bunda qilmishning tugallanmaganligi, tugallanmagan suiqasdni 

tavsiflovchi tashqi holat bilan emas, balki ichki motivlar bilan belgilanishi 

kerak. Misol uchun, subyekt avval jabrlanuvchini o‘ldirish niyatida uning 

oyoq-qo‘lini bog‘laydi, kaltaklaydi, lekin keyin o‘ldirish niyatidan qaytadi. 

Bunday hollarda shaxs bevosita odam o‘ldirishga qaratilgan harakatlarni 

to‘xtatadi, ya’ni ularni sodir etishdan qaytadi (harakatsizlik). Bu holda 

shaxs muayyan jinoyat tarkibi bilan qamrab olinadigan, uning obyektiv 

tomonini tashkil etadigan yoki zararli oqibatlar kelib chiqishini 

ta’minlaydigan harakatlarni sodir etishdan qaytishi kifoya. Masalan, shaxs 

jabrlanuvchiga o‘q uzish uchun uni o‘qotar quroldan nishonga oladi, lekin 

o‘q uzmaydi. 

Tamom bo‘lgan suiqasdda ixtiyoriy qaytish bo‘lishi mumkin emas, 

chunki  subyekt  jinoiy harakatlarni to‘xtatish yo‘li bilan jinoyat sodir 

etilishini to‘xtata olmaydi (u jabrlanuvchiga o‘q uzgan, uni o‘ldirish 

maqsadida pichoq urgan bo‘ladi va h.k.). Shu sababli, jinoyatdan 

ko‘zlangan maqsadga erishish imkonini beradigan keyingi harakatlardan 

qaytishga bunday hollarda jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish deb 

emas, balki jinoyat sodir etishga qayta urinishdan qaytish deb qaralishi 

kerak. 

282 

 

---

Tamom bo‘lgan jinoyat sodir etishga suiqasd qilishda jinoyat sodir 

etishdan ixtiyoriy qaytish imkoniyati faqat sodir etilgan harakatlar bilan 

jinoiy oqibatning kelib chiqishi o‘rtasidagi vaqtda uzilish mavjud bo‘lgan 

va mazkur shaxs o‘zining faol harakatlari bilan zarar yetkazilishining 

oldini olishi mumkin bo‘lgan kamdan-kam hollarda saqlanadi. Boshqacha 

qilib aytganda, shaxs mazkur vaqt davomida o‘z harakatlarini nazorat 

qilishi va o‘zining harakatlari bilan kelib chiqishi mumkin bo‘lgan jinoiy 

oqibatlar orasidagi bog‘liqlik rivojini boshqarish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 

Masalan, mulkni nobud qilish maqsadida unga o‘t qo‘ygan shaxsda olovni 

darhol  o‘chirish imkoniyati bor, soat mexanizmi mavjud bo‘lgan 

portlovchi qurilmani o‘rnatib qo‘ygan shaxs, uni o‘chirib, terrorizm 

aktining oldini olishga ulguradi.