Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Har bir ishtirokchi harakatlari bilan bajaruvchi sodir etgan 

jinoyat  o‘rtasidagi sababiy bog‘liqlik

  shunday shart-sharoitni qaror 

toptirishda namoyon bo‘ladiki, bunda obyektiv voqelikda vujudga kelgan 

zararli oqibatlar barcha ishtirokchilarning birgalikdagi jinoiy faoliyati 

tufayli yuzaga keladi. Masalan, qotillik bir necha bajaruvchilarining 

harakatlari uyg‘unlikda jinoiy natija – jabrlanuvchi o‘limi sababini tashkil 

etadi. 

Aybdorlar  o‘rtasida rollar taqsimoti belgilangan «murakkab» 

ishtirokchilikda sababiy bog‘liqlik qo‘shimcha xususiyatlar bilan 

tavsiflanadi. Bu o‘rinda jinoiy natija bajaruvchi, tashkilotchi, dalolatchi va 

yordamchi faoliyatining oqibati bo‘ladi. Bunda jinoyatning muayyan turini 

tashkil etuvchi harakatlar bevosita faqat  bajaruvchi tomonidan amalga 

oshirilsa ham, boshqa ishtirokchilar jinoyatni sodir etish uchun sharoitlar 

yaratgan holda o‘z faoliyati bilan umumiy jinoiy natijaga yordam 

berishadi. 

Xususan, bajaruvchining jinoyatni amalga oshirish harakatlari 

boshlangunga qadar yoki uning jinoyatni amalga oshirishi mobaynida 

dalolatchilik va yordam berish shaklidagi ishtirokchilik bo‘lishi mumkin. 

Jinoyatni tashkillashtirish uning amalga oshirilishi mobaynida ko‘proq 

bajaruvchi faoliyatini boshlagunga qadar, kamroq esa jinoyat sodir 

etilishiga  rahbarlik sifatida namoyon bo‘ladi. Jinoiy natija yuzaga 

kelgandan keyin har qanday faoliyat, agar u maxsus tilga olinmagan 

bo‘lsa, ishtirokchilik deb tan olinishi mumkin emas. Xususan, oldindan 

va’da qilinmagan yashirish, jinoyat haqida ma’lum qilmaslik,  unga yo‘l 

qo‘yish (bular jinoyatga daxldorlik turlarini tashkil etadi) ishtirokchilik 

sifatida ko‘rilishi mumkin emas, zero ular zararli oqibatlar yuzaga kelishi 

sababi jihatdan shart-sharoit yaratmaydi. 

291 

 

---

Shuni hisobga olish zarurki, real voqelikda jinoyat bir necha shaxslar 

intilishlarini qo‘shish yo‘li bilan yoki ularning har bir mustaqil intilgan 

natija yuzaga kelganda yoxud bir shaxs qilmishi boshqasining qilmishiga 

imkon berganda yoki ulardan har birining qilmishi natija bilan sababiy 

bog‘liqlikda turganda sodir etilishi mumkin, shu bilan birga, bu holatlarni 

ishtirokchilik deb bo‘lmaydi. 

Bunday vaziyatlarda ishtirokchilik mavjud emasligi shu bilan 

izohlanadiki, bir necha shaxslarning harakatlari parokanda, chunki 

ularning har biri boshqasidan ajralgan holda harakat qiladi. Bunda, garchi 

jinoiy oqibat ularning qo‘shilgan harakatlari natijasi bo‘lib, binobarin, 

ularning harakatlari ular uchun umumiy jinoiy oqibat sababi bo‘lganda 

ham, ishtirokchilik mavjud bo‘lmaydi. Misol uchun, fuqaro A. tomonidan 

fuqaro B.ni o‘qotar quroldan otib yarador qilishi, fuqaro V.ni   yarani 

bog‘lashda infeksiya tushirgani bois fuqaro B.ning o‘limi yuz berganida, 

bu vaziyatni bunga sharoit yaratgan fuqaro A. bilan birgalikdagi jinoiy 

faoliyat sifatida ko‘rish mumkin emas. 

Har qanday ishtirokchining ijtimoiy xavfli qilmishlari amalga 

oshirilgan jinoyat doirasida jinoiy oqibat vujudga kelishining zaruriy sharti 

bo‘lishi kerak. 

Ishtirokchilarning harakatlari birgalikda bo‘lganligi haqidagi masala 

nafaqat obyektiv holatlar asosida, balki ko‘p jihatdan subyekt alomatlarga 

ham bog‘liq. 

Ishtirokchilikning