Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Ruhiy majburlash

  boshqa shaxsga hayotga, sog‘likka, mulkka yoki 

majburlanuvchi shaxs yoki uning yaqinlarining huquq va manfaatlariga 

zarar  yetkazish  xavfida, shuningdek shaxsning ruhiyatiga to‘g‘ri ta’sir 

(turli psixotrop moddalarning qo‘llanilishi, gipnoz va hokazolar) 

o‘tkazishda namoyon bo‘ladigan ruhiy zo‘rlik choralarini amalga oshirish 

orqali ta’sir o‘tkazishdan iborat. Jinoyatni malakalash uchun shaxsning 

irodasini so‘ndirish yoki bo‘ysundirish, uning harakatlari erkinligini 

cheklashni belgilashda qo‘llaniladigan aniq usullar mavjud emas. 

437 

 

---

Majburlash majburlanuvchi shaxsning xohish-irodasiga qarshi sodir 

etiladigan ham majburiy jismoniy va hamda ruhiy alomati sifatida 

namoyish etilishini ta’kidlash zarur. Aks holda majburlash sodir bo‘lmaydi 

(misol, do‘kon qorovuli bosqinchilarning sherigi bo‘lgan holda, o‘ziga 

sherikchilikda shubha uyg‘otmaslik uchun o‘zini bog‘lab qo‘yishni 

so‘raydi). 

Shu bilan bir vaqtda faqat shaxsning irodasiga qarshi g‘ayriqonuniy 

choralarning qo‘llanilishi majburlash sifatida e’tirof etilishi lozim. Qonun 

bilan ruxsat berilgan, bir qator hollarda esa hatto talab qilingan 

choralarning qo‘llanilishini esa majburlash sifatida ko‘rib chiqilmaydi 

(masalan, qamoqqa olish, noqonuniy harakatlar ustidan shikoyat qilish 

tahdidi va boshqalar). Bunday holatlarda majburlangan deyilayotgan 

shaxsning uchinchi shaxslar huquq va manfaatlariga zarar yetkazishda 

ifodalangan qilmishini, zaruriy sharoitlar mavjudligida, tegishli qasddan 

yoxud ehtiyotsizlik oqibatidagi jinoyat sifatida malakalash lozim. 

Jismoniy yoxud ruhiy majburlash uchinchi shaxslarning huquq va 

erkinliklariga zarar yetkazgan majburlanuvchi shaxsning xohish-istagining 

xulq-atvoriga turli ta’sir ko‘rsatishi mumkinligini hisobga olish zarur. 

Xususan, shaxs o‘z harakatlarini tanlash erkinligidan yoxud mutlaqo 

cheklangan, yoxud bunday cheklov xususiy xarakterga ega bo‘lishi 

mumkin. 

Shaxs faoliyati erkinligining turli xarakterga ega ekanligi turli huquqiy 

baholashga olib keladi, xususan, agar: 

-