Harbiy-texnik instituti m. X. Rustambayev

Boshqa og‘ir oqibatlar

  sifatida bir necha shaxslar sog‘lig‘iga og‘ir 

shikast  yetkazilishi, transport tizimining uzoq muddatga izdan chiqishi, 

portlash yoki yong‘in natijasida uylar va boshqa inshootlarning vayron 

bo‘lishi va shu kabi holatlar tushuniladi. Agar ularning natijasida teng 

bo‘lmagan manfaat ko‘zlangan bo‘lsa, ushbu harakatlar  oqlanmagan deb 

tan olinadi (masalan, hosildorlikni oshirish). Ayni paytda, agar shu kabi 

435 

 

---

tahdidlar muhim manfaatlarni amalga oshirishda yuzaga kelsa (masalan, 

odamlarni ko‘milib qolgan joydan qutqarish, yangi texnologiyalarni, ya’ni 

avvalgisidan ancha samarali texnologiyalarni kashf etish) xavfli harakatlar 

asosli deb tan olinadi. Ayni damda bu holatlarda yetadigan manfaat va 

tegishli harakatlar tahdid solayotgan manfaatga qiyosiy baholanishi lozim 

bo‘ladi. Ular ochiq muvofiq bo‘lmagan yoki teng bo‘lgan holatda bunday 

maqsadlarga erishish asossiz xavfli harakat deb tan olinishi lozim. 

Sud va tergov organlari kasb yoki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq 

asosli tavakkalchilik holatida zarar yetkazishning oxirgi zarurat holatida 

zarar  yetkazishga juda o‘xshashligi bois, aybdorning harakatlarini 

kvalifikatsiya qilishda ma’lum qiyinchiliklar vujudga kelishi mumkin. 

Shuning uchun kasb yoki xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq asosli 

tavakkalchilik holatida zarar yetkazishni oxirgi zarurat holatidan farqlash 

imkonini beradigan quyidagi belgilarga e’tibor qaratishlari lozim: 

– oxirgi zaruratda xavf manbai mavjud bo‘lib, qilmishning o‘zi zararni 

bartaraf etishga qaratilgan bo‘ladi, asosli tavakkalchilikda esa, qilmish 

tahdid soluvchi xavf bilan shartlanmaydi, u ijtimoiy foydali maqsadga 

erishishga yo‘naltirilgan bo‘ladi; 

–  oxirgi zaruratda yetkazilgan zarar bartaraf etilgan zarardan kamroq 

bo‘lishi kerak, asosli tavakkalchilikda esa zararning hajmi tavakkal 

qiluvchi shaxs qilmishini baholashda unchalik ahamiyatga ega emas; 

–  tavakkalchilik bilan bog‘liq qilmishlar asosida zarar yetkazish 

ehtimoliy bo‘lib, oqibatning kelib chiqishi zarur hisoblanmaydi, oxirgi 

zaruratda esa zarar yetkazish  –  ko‘proq zarar yetkazilishini oldini 

olishning yagona vositasidir.