Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

Jamoatchilik nazorati quyidagi jihatlari bilan boshqa nazorat 
turlaridan ajralib turadi: 
birinchidan
, mazkur nazorat turi fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi 
boshqarish organlari hamda boshqa fuqarolik jamiyati institutlari 
tomonidan amalga oshiriladi; 
ikkinchidan
, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va boshqa qonuniy 
manfaatlari muhofazasini ta’minlaydi; 
uchinchidan
, ushbu nazoratning asosiy obyekti davlat hokimiyati va 
boshqaruvi organlari faoliyati hisoblanadi; 
to‘rtinchidan
, o‘zida fuqarolar va fuqarolik jamiyati institutlari 
manfaatlarini uyg‘unlashtiradi, jamoatchilik fikri va kuchiga tayanadi
68
. 
Bugungi kunda milliy davlatchilik hamda jamiyatni 
demokratlashtirish va erkinlashtirish jarayonining bosqichma-bosqich 
rivojlanib borishi samarasi o‘laroq fuqarolarning ijtimoiy-siyosiy faolligi 
ortib bormoqda. 
Agar xorijiy tajribaga e’tiborimizni qaratadigan bo‘lsak, 
jamoatchilik nazorati AQSh, G‘arbiy Yevropa davlatlari va ayrim 
skandinaviya mamlakatlarida uni amalga oshirishning ko‘plab usullari va 
shakllarini o‘zida ifodalovchi yaxlit bir tizim sifatida namoyon bo‘ladi.
Bu holat asosan, davlat hokimiyati faoliyatining shaffofligi,unda 
jamiyatning, jamoatchilik institutlarining faol ishtiroki misolida yaqqol 
ko‘zga tashlanadi. Yana shuni ham ta’kidlash kerakki, G‘arbda 
“jamoatchilik nazorati” tushunchasi amalda deyarli qo‘llanilmaydi, 
68
Ш
.
Хабилжонов
. “
Жамоатчилик
назорати
– 
изчил
тараққиётнинг
муҳим
омили
”. 
www.adolat.uz/2015/05/jamoatchilik-nazorati-taraqqiyot-omili/ 

---

220 
ko‘proq mazkur tushuncha, masalan, Shvetsiya, Norvegiya, Daniya, 
Finlyandiya kabi skandinaviya mamlakatlarida “parlament nazorati” 
tushunchasi bilan ifodalanadi
69
. Mazkur davlatlarda 1880-1930-yillarda 
siyosat asosan jamiyatning manfaatlariga xizmat qiladigan islohotlarga 
yo‘naltirildi. Masalan, Shvetsiyada, ijro hokimiyatining faoliyatini nazorat 
qilish maqsadida prokuratorlar saylanadigan bo‘ldi. Ularning asosiy 
vazifasi ijro hokimiyati organlari xatti-harakatlari ustidan berilgan 
fuqarolar murojaatlarini ko‘rib chiqish va taftish qilish hisoblangan. 
Norvegiya, Daniya kabi davlatlarda esa parlament nomidan harakat 
qiluvchi va asosiy vazifasi qonunlarning ijrosini nazorat qilish hisoblangan 
maxsus komissarlar faoliyati yo‘lga qo‘yildi.
1995-yildan Shvetsiyada ijtimoiy audit keng tarqala boshladi. Uning 
mohiyati asosan turli xil ijtimoiy so‘rovlar, tadqiqotlar o‘tkazish orqali 
keng jamotchilikka davlat hokimiyati faoliyati to‘g‘risida ma’lumotlar 
berish bilan ifodalanadi
70
. 
Mazkur davlatlarda yuzaga kelgan jamoatchilik nazoratining yana bir 
timsoli bu – ombudsmen institutidir. Mazkur institut bugungi kunga kelib, 
dunyoning boshqa juda ko‘plab davlatlari tajribasida foydalanilmoqda.
Bugungi kunga kelib, jamoatchilik nazoratining o‘ziga xos jihatlari 
va amalga oshirish mexanizmlari O‘zbekiston Respublikasining 
Konstitutsiyasi va bir qator qonun hujjatlarida o‘z aksini topdi. 2018-yil
12-aprelda O‘zbekiston Respublikasining