Harbiy-texnik instituti konstitutsiyaviy huquq

partiyalar tomonidan ko’rsatiladigan bo’ldi; 
– Markaziy saylov komissiyasining tashkil bo’lish tartibi, vazifasi, 
faoliyat shakli va prinsiplari Konstitutsiyada belgilab qo’yildi; 
– saylovoldi tashviqotlarining tushunchasi, usullari, shakllari, 
qachon to’xtatilishi qonunlarda belgilab qo’yildi; 
– muddatdan oldin ovoz berish tartibi yangicha o’rnatildi; 
– sudgacha qamoq joylarida saqlanayotganlar ovoz berishda ishtirok 
etishi belgilandi. 
Saylov tizimini takomillashuvida mamlakatimizda olib 
borilayotgan ilmiy izlanishlar, o’tkazilgan ilmiy-amaliy anjumanlar, 
ayniqsa, markaziy saylov komissiyasi tomonidan uyushtirilayotgan 
xalqaro anjumanlar muhim rol o’ynamoqda. 
Saylov tizimi tor ma’noda ovoz berish natijasini aniqlashga qarab 
turlarga bo’linadi. 

---

670 
Jahon tajribasida bir necha xil tizim mavjudligi yuridik adabiyotlarda 
uchraydi. Bular asosan majoritar va proportsional tizimlardir
266
. 
Ayrim adabiyotlarda ularning boshqa turlari, jumladan, aralash tizimi 
mavjudligi ko’rsatilgan
267
. Bu ham haqiqat. 
Eng ko’p qo’llaniladigan saylov tizimi – majoritar, proportsional va 
aralash shakldagi tizimlardir. 
Bu tizimlar asosan ovoz berish tartibi, ovozlarni aniqlash, 
ovozlarning deputat saylashda taqsimlanishi, saylovni necha mandatli
saylov ekanligi bilan aniqlanadi va bir-biridan farq qiladi. Ularning
birontasini demokratik boshqasini nodemokratik deyishga asos yo’q. 
Ularning ijobiy va salbiy tomonlari mavjud.
Majoritar tizim siyosiy partiyalar hali uncha kuchli bo’lmagan, 
aholini o’z taraflariga og’dirish uchun tegishli ishlar amalga oshirmagan 
davlatlarda foydalidir. Bunday saylovda vakillik organlariga deputat
bo’lib partiya a’zolari emas, partiya tomonidan ko’rsatilgan, so’zga 
chechan, saylovchilarni o’z dasturiga ishontira oladigan kishilar saylanadi. 
Bu saylovda saylovchilar nomzodlarning qilgan ishlari, xizmatlari, 
dasturlarini taqqoslaydi va o’ziga ma’qulini tanlaydi. Bu tizimda 
okruglarda nomzodlar, asosan, partiya nomidan qatnashadi, lekin yakka 
asosda ovoz oladi, ovoz partiya uchun emas shaxsan nomzodga beriladi. 
Majoritar tizimning ham ko’rinishlari har xil. Uning bir 
ko’rinishida boshqa nomzodlarga nisbatan ko’proq ovoz olgan nomzod 
saylangan bo’ladi. Bunda saylanish uchun qancha ovoz olish kerakligi 
ko’rsatilmagan. Bu ko’rinish AQSH, Hindiston va Rossiyada qo’llaniladi. 
Bu mamlakatlarning qonunlarida aksariyat ovoz berishda qancha saylovchi 
ishtirok etishi shartligi ham ko’rsatilmaydi. Angliya qonuniga asosan 
okrugdan bir nomzod ko’rsatilgan bo’lsa, saylovsiz saylanish mumkin,
uning saylanishi uchun nomzodning o’z ovozi kifoya bo’ladi
268
.