664
XXVII BOB. SAYLOV TIZIMINING KONSTITUTSIYAVIY
ASOSLARI
1-§. Saylov huquqi va saylov tizimi.
2-§.Saylov huquqining konstitutsiyaviy asoslari.
3-§. O’zbekiston Respublikasida saylov o’tkazish prinsiplari.
4-§.Saylovlarda xalqaro standartlar (andozalar) qo’llanilishi
hamda Xalqaro hujjat qoidalarini O’zbekiston
saylov qonunchiligiga
implementatsiya qilish.
5-§. O’zbekiston Respublikasida referendum va uni o’tkazish tartibi.
1-§. Saylov huquqi va saylov tizimi
Saylov kishilik jamiyatidagi eng qadimiy tadbirlardan hisoblanadi.
Albatta, saylovlarni hozirgi darajadagi mazmunga ega bo’lishi uchun
ko’p vaqt o’tdi. Saylov har bir ijtimoiy tizimda (davrda) o’ziga xos
ko’rinishda, mazmunda namoyon bo’lgan. Masalan, quldorlik, feodal
tuzum
davridagi saylovlar kapitalizm, sotsializm davrlaridagi
saylovlardan tubdan farq qilgan. Har bir tuzum saylov mazmun mohiyatiga
ta’sir qilgan bo’lsa, saylov ham o’z navbatida ijtimoiy taraqqiyotga
ta’sir qilgan.
Saylov biror narsani yaratish, tashkil qilish vositasi bo’lib, u
kishilarni, jamiyat a’zolarini xohish-irodasini ro’yobga
chiqarish
vositasidir. Saylovda xohish-iroda ovoz berish orqali namoyon bo’ladi.
Ovoz berishning esa turlari har xil bo’lib, ular orasida eng ahamiyatlisi,
ommaviy xarakterga ega bo’lgani – bu hokimiyat organlarini, tuzilmalarni
tuzishda qo’llanadigan ovoz berish, ya’ni saylovdir.
Bu ovoz berish
qonunlarda fuqarolarning saylov huquqi sifatida mustahkamlanib,
siyosiy huquq tarzida e’tirof etiladi.
Saylov – saylov huquqi orqali namoyon bo’ladi. Saylovlar XX asrda,
ayniqsa, rivojlandi va ahamiyati oshdi. Xalqaro miqyosdagi
munosabatlarga aylandi. Hozirgi paytda har qanday demokratik
mamlakatlarda
saylov huquqi mavjud ekan, u ma’lum xalqaro-huquqiy
standartlarga mos kelishi zarur. Bunday standartlar, talablar Ikkinchi jahon
urushidan so’ng ishlab chiqilib, xalqaro hujjatlarda mustahkamlangan.
Fuqarolarning saylov huquqiga egaligi BMT tomonidan 1948-yilda
qabul qilingan “Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi”
da belgilab
665
qo’yilgan. Uning 21-moddasi “a”bandida “Har bir inson bevosita yoki
erkin saylangan vakillar vositasi orqali o’z mamlakatlarini boshqarishda
qatnashish huquqiga ega”
261
ekanligi yozib qo’yilgan. Xuddi shu
mazmundagi qoida “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risida”gi xalqaro
Paktda
ham mustahkamlangan
262
.
Hozirgi kunda saylov huquqi fuqarolarning davlat tomonidan
kafolatlangan saylovlarda qatnashish huquqidir.
Saylov huquqini aniq tushunish uchun “saylov huquqi” atamasini
bilish zarur. Chunki bu atama bir necha mazmunda yoki boshqacha qilib
aytganda, bir necha tushunchalarga nisbatan ishlatiladi.
Ko’pchilik manbalarda saylov huquqiga ta’rif berishda u ikki
ma’noda ishlatilishi hisobga olinadi va tushuncha
shunga mos ravishda
beriladi.
“Saylov huquqi” ikki ma’noda ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: