Harbiy-dala terapiya

2.1 O’tkir zaxarlanishlar etiologiyasi 
Ko’p hollarda o’tkir zaxarlanishlar sababi kimyoviy qurol (KQ) qo’llanishidan 
yuz beradi. Shuni qayd etib o’tish lozimki, 1997 yildan boshlab, dunyodagi 
aksariyat mamlakatlar (65) imzolagan “Kimyoviy qurollarni ixtiro etish, ishlab 
chiqarish, g’amlash va qo’llashni man etilishi to’g’risidagi” Xalqaro Konvensiya 
kuchga kirgan bo’lsada, uning tasarrufidan eng zamonaviy hisoblangan KQ lar 
chiqarilgan bo’lib, bu Konvensiyaning amaliy ahamiyati deyarli bekor qilindi. 
Natijada joriy (2013) yilning o’zida Suriyadagi jangovor harakatlarda KQ 
ishlatilganligi ma’lum bo’ldi. 
Kimyoviy qurolning tarkibiy qismi zaxarlovchi moddalardan (ZM), yoquvchi 
moddalar (YoM) va tutun hosil qiluvchi moddalar (TM) lardan iborat. ZM eng 
katta xavf tug’diradi. 
ZM – kimyoviy birikmalardan iborat bo’lib, shaxsiy tarkib a’zolarini zaxarlash 
uchun qo’llaniladi. 
Amaliy maqsadlarni inobatga olib, ZM ning bir necha turlari tasniflanadi: 
toksikologik, taktik, kimyoviy va h.k. 
Toksikologik tasnif ZM ni klinik belgilari umumiyligini, patologik jarayon va 
tibbiy yordam ko’rsatish, davolash usullariga qarab ajratadi. Bunda: asab – falajli, 
umumzaxarlovchi, bo’g’uvchi, terini o’yuvchi, ko’z yosh sizdiruvchi, qitiqlovchi 
va psixoximik turlari qayd qilinadi. Taktik tasnif ularni jangovor qo’llash bo’yicha: 
o’lim chaqiruvchi, qitiqlovchi va vaqtincha safdan chiqaruvchi ZM ga ajratiladi.
Tashqi muhitda saqlanish davriga qarab ZM barqaror va beqaror turlariga 
bo’linadi. Bulardan tashqari armiya va harbiy – dengiz flotini har xil texnika bilan 
ta’minlanishi alohida mutaxassislarning ba’zi turlari zamonaviy qurollarni 
amaliyotda qo’llashda yoki ularga xizmat ko’rsatishda zararli omillar bilan 
uchrashini inkor qilmaydi. 
Qator hollarda texnika xavfsizligi qoidalari buzilganda va avariya holatlarida 
zaxarli texnik suyuqliklar, uglerod oksidi, kichik faollikka ega radiatsion 
nurlanishdan, yuqori sur’atli elektromagnit to’lqin va boshqalardan organizmning 
o’tkir va surunkali shikastlanishlari avj olishi mumkin. 
Shunga bog’liq holda kimyoviy va boshqa turdagi qurollar ta’sirida ommaviy 
shikastlanish o’choqlari rivojlanganda, hayot uchun xavfli holatlar rivojlanganda 
harakatdagi armiyaning barcha davolash muassasalarida xizmat qiluvchi tibbiy 
xodimlar shoshilinch shifokorga, birinchi shifokor, malakali va maxsus tibbiy 
yordam ko’rsatishga tayyor bo’lishlari talab qilinadi. 

---

40