|
2.2. O’tkir yurak-tomir yetishmovchiligi (karaxtlik kollaps)
O’tkir yurak-tomir yetishmovchiligi
belgilari fosfororganik birikmalardan,
umumzaxarlovchi moddalar (sinil kislota, uglerod oksidi), terini o’yuvchilar (iprit,
lyuizit), bo’g’uvchi ZM (fosgen, disfosgen) kabi zaxarlardan og’ir zaxarlanganda,
tashqi muhitning fizik omillaridan (yuqori va past temperaturadan), texnik
suyuqliklardan zaxarlanishlarda kuzatiladi.
Kollaps
– og’ir kechuvchi, hayot uchun xavfli holatlardan biri – tomir
yetishmovchiligidir. Mayda tomirlarning parez holati natijasida tomirlar sig’imi
sirkulyatsiyadagi qon hajmidan ortib ketishi natijasida, yurakka kelayotgan qon
hajmi kamayib, minutli hajm kamayadi, natijada organizm barcha hujayra, to’qima
va a’zolari kam kislorod oladi.
Kollapsning kam kechishida asosiy jarayon belgilari bilan bir qatorda AQB
keskin pasayadi, ba’zida uni aniqlash mumkin bo’lmay qoladi. Puls, uni aniqlash
imkoni sust bo’lsa, ipsimon va tezlashgan bo’ladi. Terida sovuq terlash paydo
bo’lib, tana harorati pasayadi. Bemor xushi saqlanib qolgani holda, ifodalangan
holsizlik, adinamiya, prostratsiya belgilari bilan bir qatorda tashqi ta’sirlarga
shikastlangan javob bermaydi. Nafas olish aritmik, tili qurigan.
Karaxtlik (shok)
– organizmning og’ir holatlaridan bo’lib, qandaydir kuchli
qitiqlovchi ta’sirida rivojlanadi. MNS, ichki sekretsiya bezlarining faoliyatining
keskin buzilishlari, biokimyoviy o’zgarishlar, asosiy modda almashinuvining
buzilishlari, nafas olishni buzilishlari bilan xarakterlanadi.
Uning shakllanish patogenezida MNS ning keskin tortilishi, so’ngra
holsizlanishi avj olib, bu o’zgarish avval po’stloq osti qavatlariga tarqaladi. Buning
natijasida gemodinamika va nafas olish buziladi, kislorod yetishmasligi va
moddalar almashinuvi jarayonlarining buzilishi, shuningdek organizmning asosiy
hayotiy tizimlari faoliyati buziladi. Karaxtlik kechishida barcha funksiyalar
pasayishi bosqichi (torpid bosqich) kuzatiladi, undan avval qisqa muddat
qo’zg’alish (erektil) bosqchni kuzatish mumkin.
Hozirgi vaqtda karaxtlikning og’irligiga qarab 4 darajali tasnifi (G.A.Pokrovskiy
bo’yicha) qabul qilingan.
I darajada puls har bir minutda 100 dan oshadi, AQB 100/60-90/50 mm.sim.ust.; II
darajada puls 100-120 har bir minutda to’liq bo’lmagan, AQB 85/50-75/40
mm.sim.ust.; III darajada – og’ir holat, ifodalangan rangparlik, puls 160 gacha har
bir minutda, ipsimon AQB 70/30 mm.sim.ust.; IV daraja juda og’ir holat, sistolik
AQB 40 mm.sim.ust., diastolik AQB aniqlanmaydi.
Davolashni umumiy usullari.
41
Bularda shoshilinch yordam ko’rsatishning asosiy maqsadlari:
1.
Tomirlar regulyatsiyasi markazlari va tomirlar tonusini normal faoliyatini
qayta tiklash;
2.
Miokardni qisqarish qobiliyatini yaxshilash;
3.
Regionar qon aylanishi buzilishlarini bartaraf qilish (miyada, buyrakda va
h.k.).
Tomir yetishmovchiligi (kollaps) belgilari yetakchi bo’lganda kamfora, kofein,
efedrin, kordiamin, korazol yuboriladi. Agar karaxtlikni sababchisi bo’lgan asosiy
kasallik kuchli og’riq bilan kechsa, uni bartaraf qilish narkotik og’riq
qoldiruvchilar (morfin, promedol, pantopon, omnopon) va neyroleptanalgeziya
dorilari (droperidol, fentanil) yordamida amalga oshiriladi. Sirkulyatsiyadagi qon
hajmi kamayishi bilan bog’liq, ayniqsa kollaptoid holatlarda, og’ir zaxarlanish yoki
qon yo’qotishlar tufayli kelib chiqqan bo’lsa qon plazmasini yoki plazmani o’rnini
bosuvchi suyuqliklar (poliglyukin, dekstran, polivinil – pirrolidon, 5 % glyukoza,
fiziologik eritmalar) buyuriladi. Bu eritmalar vena ichiga tomchilab yuboriladi.
Chuqur va uzoq muddatli kollaps va shokda metabolik atsidoz rivojlanishi
munosabati bilan 4 % bikarbonat natriy eritmasidan 200-300.0 ml yuborish tavsiya
qilinadi.
Og’ir tomir yetishmovchiligida pressor aminlardan mezaton, noradrenalin
qo’llaniladi.
Miokardni qisqarish faoliyatini oshirish uchun strofantin vena ichiga yuboriladi.
Modda almashinish jarayonlarini yaxshilash uchun B, C, P vitaminlar
kompleksi, ATF, glyukoza insulin bilan (1 birlik 2-3 gr glyukozaga) yaxshi natija
beradi.
O’tkazilgan tadbirlardan so’ng bemorga yengil parxez buyuriladi (700-800 ml
sutni 150-200 g qand bilan), so’ngra parxezstol№7, ahvoli ancha yaxshilanganda
№10 buyuriladi. Ko’rsatmaga binoan yurak glikozidlarini, siydik haydovchi va
boshqalar yuborish davom ettiriladi.
Bosqichli davo.
Shikastlanish o’chog’ida birinchi tibbiy yordam quyidagilardan iborat: jgut yoki
siquvchi bog’ich yordamida qon oqishni vaqtincha to’xtatish, yaraga himoyali
bog’ich bog’lash: singan suyaklarni va yirik yaralarni immobilizatsiya qilish;
shprits – tyubikdan og’riqsizlantiruvchi dorilarni yuborish, sun’iy nafas oldirish;
shikastlanish o’chog’idan olib chiqish.
Shifokorgacha yordam
(batalyon tibbiyot punktida): namlangan yoki surilib ketgan
bog’ichlarni qo’shimcha bint bilan bog’lash, vaqtincha qon oqishni to’xtatishni
42
nazorat
qilish;
shikastlangan
o’choqlarni
immobilizatsiya
qilish;
og’riqsizlantiruvchilarni qayta yuborish;
Birinchi shifokor yordami
(poliklinik tibbiyot punktida): sun’iy nafas oldirish:
oksigenoterapiya, og’riqsizlantiruvchi, yurak va nafas analeptiklarini, pressor
aminlarni yuborish, antibiotiklarni qoqsholga qarshi zardobi (3000 AB) va
anatoksinni (0.5 ml) yuborish, novokainli blokadalar; maxsus shinalar yordamida
transportli immobilizatsiya; qon oqishini vaqtincha to’xtatish (yarada qisqich);
ochiq pnevmotoraksda okklyuzion bog’ich bog’lash va klapanli pnevmotoraksda
plevra punksiyasi; traxeotomiya; yaraga ishlov.
Malakali tibbiy yordam
: qon oqishni butkul to’xtatish, kardiotonik dorilarni
yuborish, yaraga ishlov, og’riqsizlantiruvchi dorilar yuborish.
Maxsus yordam
- yurak - tomir, nafas va asab tizimi faoliyatlarini ushlab turishga
yo’naltirilgan tadbirlarni davom ettirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
