Har XIL tuproqlarda qatqaloq hosil bo`lish turlari va uni oldini olish

Har xil tuproqlarda qatqaloq hosil bo`lish turlari va uni oldini olish

Tayorladi: Gulmurodov F

Tekshirdi:Isoqova E

REJA:

1)Tuproqning zarrachalari haqida
2)Tuproqning fizik mexanik xossalarini aniqlash
3Tuproqlarning mexanik va agregat tarkibi.

Kirish

Qatqaloq — 1) kuchli yogʻinlar va sugʻorishdan soʻng tuproq betida hosil boʻladigan qattiq qatlam. Oʻrta Osiyoda sugʻorma dehqonchilik rayonlarining deyarli barcha tuproqlari qatqaloqlanishga moyil. Bunga asosiy sabab, shu tuproqlarning haddan tashqari kam donadorligi va tuproq agregatlarining suvga juda ham chidamsizligidir.

haqida

Tuproq zarrachalari deyarli aralashmagan tuzlarning yer yuzida juda koʻp miqdorda toʻplanishi. Tuzli Qatqaloq qalinligi bir necha mm dan bir necha oʻn sm gacha boʻladi 

Tuproqda namlikning oshib ketishi

• Tuproqda namlikning oshib ketishi, g‘o‘zaning turli zararkunandalari jumladan, kuzgi tunlam, shira, trips, oqqanot va gommoz, ildiz chirish kasalliklarining ko‘payishi uchun qulay sharoit yaratib, nihollarning rivojiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
• Joriy yildagi mavjud holatdan kelib chiqib, g‘o‘za parvarishida quyidagi kompleks agrotexnik tadbirlarni amalga oshirish talab etiladi:
• Birinchidan, ildiz chirish va gommoz kasalliklarining oldini olish va tuproqdagi ortiqcha namni kamaytirish, o‘simlikning ildiz qismiga havo va issiqlik kirishini ta’minlash uchun zudlik bilan g‘o‘za qator orasiga sifatli ishlov berishni tashkil etish zarur.
• Bunda, 60 sm qator oralig‘ida kultivatorlarga 31-33 ta, 90 sm qator oralig‘ida 37-39 ta va qo‘shqatorda 41-42 ta ishchi organ o‘rnatilishi lozim.
• Kultivatorlarga ishchi organlar to‘liq o‘rnatilganda nihollarning ildiziga har ikkala tomondan, shuningdek, tuproq orasiga issiq havo kirishi yaxshilanadi

Tuproq zarrachalari deyarli aralashmagan tuzlarning yer yuzida juda koʻp miqdorda toʻplanishi.

qatqaloq hosil bo‘lgan maydonlarda qatqaloqni bartaraf etish va tuproqning ustki qatlamini mayin donador holda saqlash uchun qo‘l kuchi yordamida yoki turli moslamalar bilan qatqaloqni yumshatishni tashkil etish lozim.

begona o‘tlar g‘o‘za niholining oziqlanishiga sherik bo‘ladi va o‘sishdan orqada qolayotgan niholni rivojiga yanada salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, eng avvalo kultivatorga albatta pichoq o‘rnatish va ishchi organlarni to‘liq va sifatli joylashtirish lozim.

Tuproq plastikligini tushuntiruvchi bir qancha nazariyalar mavjud. Bir gruppa olimlar buni izohlash uchun loyqa zarrachalarning plastiklik shaklini asos qilib oladilar. Ularning fikricha, loyqa zarrachalar yupqa plastinkali shakliga ega bo’lganligi uchun namlanganda bu zarrachalar o’z yaxtilligini buzmagan holda biri ikkinchisining ustidan sirg’alishiga asoslanadi. Ikkinchi gruppa olimlar mayda zarrachalarning (kolloid) xususiyatlarini, ya’ni zarrachlara atrofida hosil bo’lgan yupqa suv pardalari va ularni o’zaro tortishish kuchini asos qilib oladilar.

Tuproqning fizik-mexanik xossalarini aniqlash.

Fizik-mexanik xossalar, birinchidan tuproqning xususiyatlarini o’zida aks ettirsa, ikkinchidan tuproqqa ishlov berish nuqtai nazaridan uni baholashda muhim rol tutadi

Tuproqqa ishlov berish hamda o’simlik ildizlarining tuproqning turli qatlamlariga kirib borishi, uning plastikligi, yopishqoqligi, ko’pchishi, cho’kishi, ilashimligi, qattiqligi, solishtirma qarshiligi va fizikaviy etilishi kabi fizik-mexanik xossalariga bog’liq bo’ladi

40%

O’zbekistonning sug’oriladigan dehqonchilik mintakasida tuproqka ishlov berishning makbul vakti uning tarkibidagi namlik dala nam sigimining 40% tashkil etganda sodir bo’ladi.

qo’riq va partov yerlarning takirli tuproqlarida plastikning yuqori chegarasi 23-28% urtasida bulsa, sug’oriladigan maydonlarda esa bu ko’rsatkich 25-31% ni tashkil kiladi.

mexanik va agregat tarkibi.

Tuproqlarning mexanik va agregat tarkibi.

Tuproqning mexanik tarkibini o’rganishdan asosiy maqsad, faqatgina xar xil katta-kichiklikdagi mexanik elementlarning miqdorini aniqlash emas, balki uning mexanik tarkibiga ko’ra tasnifini ishlab chikarish hisoblanadi.

Hozirgi vaqtda tuproq fizikasi predmetida bir qancha avtorlar (Attyerbyerg, Zemyatchenskiy, Oxotin, Sibirstev, Zaxarov va boshqalar) ning tasnifi mavjud. Bu avtorlar o’z tasniflarida albatta mexanik elementlarning xususiyat va xossalarini nisbatga olib, ishlab chiqarish va ilmiy maqsadlarda tuproqlarni ularni mexanik tarkibiga ko’ra ma’lum gruppalarga ajratganlar.

Quyidagi dastlabki tasniflarning ayrimlariga to’xtalib o’tamiz

Tuproqning ilashimligi.

Tuproq zarrachalarini ajratib bori-shiga ta’sir etadigan tashki kuchlarga karshi tura olish qobiliyatiga ilashimlik deyiladi.

Tuproqning solishtirma qarshiligi 

qatlamni qirqish, ag’darish hamda qarshilikni yengish uchun sarf bo’lgan kuch miqdoriga aytiladi. Solishtirma qarshilik tuproq qatlami ko’ndalang kesimining 1 sm2 yuzasiga qancha kg kuch sarf bo’lganiga qarab aniqlanadi.

Tuproqning solishtirma qarshiligi oshishi 

Tuproqning solishtirma qarshiligi oshishi bilan yerni ishlashda xizmat qiladigan traktorlarning yonilg’i sarfi ham oshadi. Buxoro tumanining yangidan sug’oriladigan qumli-cho’l tuproqlar sharoitida yengil qumoq tarkibli yerlarda solishtirma karshilik 0,50-0,70 kg/sm2, engil soz tuproqlarda 0,93-1,06 kg/sm2 ni tashkil etadi. Shunga kura ekinlgi sarfi engil qumoq tuproqlarda 10-12 kg/ga urta qumoqlarda 15-18, engil sozlarda 28 kg/ga, ya’ni bunda engil qumoq tuproqlarga nisbatan ekinlgi miqdori 1,5-3 barobar ko’p bo’lgan (T.Ishpulatov).

E`tiboringiz uchun rahmat!