Har qanday fanni o’rganish ilmiy usuldan boshlanishi kerak

*Yadro kimyosi.
1934 yilda sun’iy radioaktiv izotoplar olinishidan boshlab radiatsion tibbiyot sohasi vujudga kela boshladi. 1937 yilda Berkli shaxridagi Kaliforniya universiteti olimlari radioaktiv izotopni leykemiya kasalligini davolash uchun ishlatdilar. Radioaktivlikni tibbiyotda ishlatishdagi asosiy yutuqlar 1946 yilda radioaktiv izotopni qalqonsimon bez faoliyati tashxisini o’tkazishda, qalqonsimon bez raki va giperteriozni davolashda erishilgan edi. Hozirgi vaqtda radioaktiv moddalar jigar, taloq, qalqonsimon bez, buyrak, bosh miya tasvirlarini olish, shuningdek yurak kasalliklarini aniqlash uchun ishlatilmoqda. Bugungi kunda yadro tibbiyoti sohasidagi muolajalar organizmning har bir a’zosi tuzilishi va faoliyati haqida ma’lumot bera oladi va shu bilan kasalliklarni boshlang’ich davrida tashxis qilish va davolash imkoniyatini beradi.


Tabiiy radioaktivlik
Davriy jadvalning 19-chi elementigacha ko’pchilik elementlarning yadrolari barqarorlikka egadir. 20-chi elementdan boshlab elementlar bir yoki bir nechta izotoplarga ega. Ularning yadrolari, yadro kuchlari protonlar orasidagi itarilish kuchlarini qoplay olmaganlari uchun, beqaror bo’lib, ortiqcha energiyasini ajrata boshlaydi. Bunday yadro radiaktiv yadro deyiladi va radioaktiv nur tarqatib, barqaror yadro hosil qilishga intiladi. Radioaktiv nurlanish uch turga bo’linadi: alfa (α), beta (elektronli - β- va pozitronli β+), va elektromagnit nurlanish -gamma (γ) nurlanish. O’zidan nur tarqatayotgan element izotopi, radioaktiv izotop deb nomlanadi. Ko’pchilik nurlanish turlarida yadroda protonlar soni o’zgaradi - bu esa, bir turdagi atom boshqa turdagi atomga aylanganligidan dalolat beradi.


Nurlanish turlari
Beqaror izotop barqaror izotopga aylanishida u nur tarqatadi va energiyasi pastroq bo’lgan holatga o’tadi. Bunda nurlanishning turlaridan biri - alfa-zarracha ajralib chiqadi. Alfa zarracha - bu geliy atomining yadrosi bilan bir hil zarrachadir. Geliy atomining yadrosi ikkita proton va ikkita neytronga ega. Uning massa soni 4, yadro zaryadi +2. Alfa-zarracha grekcha harf α yoki geliy atomining belgisi bilan ifodalanadi, faqat +2 zaryadi ko’rsatilmaydi.
Nurlanishning ikkinchi turida beta zarrachalar ajralib chiqadi. Beta zarracha - bu energiyasi yuqororoq bo’lgan, zaryadi -1 ga teng elektrondir, uning massasi proton massasidan ancha kichik bo’lganligi uchun 0 ga teng deb qabul qilinadi. Beta zarracha grekcha harf β yoki elektron belgisi bilan ifodalanadi. Uning zaryadi -1(z=-1) va massasi nolga teng (m=0).Beta-zarracha beqaror yadroda neytron protonga aylanishida hosil bo’ladi.
Pozitron - beta-zarrachaga o’hshash, belgisi β⁺ yoki , zaryadi +1 va massa soni nolga teng. Pozitron beqaror yadroda proton neytronga aylanishida ajralib chiqadi. Positron – bu elektronning antizarrachasidir.
Elektron va pozitron to’qnashganida, ularning mikroskopik massalari to’liq gamma-nurlar ko’rinishidagi energiyaga o’tadi.

G

amma-nurlar - bu yuqori energiyali nur turi bo’lib,beqaror yadroning zarrachalari qayta guruxlanib, barqarorroq, energiyasi pastroq izotop hosil bo’lishida ajralib chiqadi. Gamma nurlar boshqa turdagi nurlar bilan ajraladi. U grekcha harf γ bilan belgilanadi va o’zi energiya bo’lganligi uchun, massasi va zaryadi yo’q zarracha xisoblanadi.