|
2.2.10. Allitli va fosfatli jinslar
topgan Allitli jinslar. Allitli (alyuminiyli) jinslar aksariyat hollarda Fe oksidlari mikdori yukori bo‘lgan A1 gidroksidlardan tarkib bo‘ladi. Ular mikdori o‘zgaruvchi turli minerallarning alyuminiy gidrooksidlari: gidraargillit (gibbsit), diaspor, bemit aralashmasidan iborat. Alyuminiy oksidlarining mikdori aksariyat hollarda 30-50 % ni tashkil etadi. Allitli (alyuminiyli) jinslarda qo‘shimchalar: temir oksidlari (10-30, baʼzan 50% gacha), shamozit, amorf kremnezyom, kaolinit, kalsiy va magniy karbonatlari hamda bo‘lakli minerallar - kvars, dala shpatlari, muskovit, rutil va boshqalar keng o‘rin tutadi.
Ularning rangi temir oksidlar mikdoriga bog‘liq holda oq, oxrasimon-sarik, kungir bo‘lishi mumkin. Struktura-teksturaviy tomondan ular mikro donali kattik yoki gilga uxshagan bo‘shoq bo‘lishi mumkin. Boksitlar Al maʼdani hisoblanadi, glinozemli sement, issikbardosh materiallar, adsorbentlar va b. olish uchun ishlatiladi. Bu guruhdagi jinslarning eng asosiylaridan biri boksitlar
hisoblanadi. Boksitlar. Strukturasi turlicha: oolitli, pelitomorfli,
afanitli, konkretsion va b. Tyeksturasi tuproksimon, govakli,
bo‘shliqli (162-rasm).
Mineral tarkibi: gidraargillit, diaspor, bemit. Ularning umumiy mikdori 70-80% ga yetishi mumkin. Boksitlarning asosiy kimyoviy komponenti - glinozyom (A120,). Temir oksidi (Fe203) doimiy tarkibiy kismi hisoblanadi. Ko‘shimchalari: kremnezem (SiO2), titan ikki oksidi (TiO2), kalsiy oksidi (SaO), magniy oksidi (MgO), marganets oksidi (MnO), fosfor besh oksidi (R20s) va b.
Aksariyat
hollarda jigarrang-kizil, pushti-kizil, sariksimon- kizil ranglarga ega, ammo och kulrang, ok va hatto kora rangli turlari ham uchraydi. Rangi qo‘shimchalari NING tarkibi va bilan belgilanadi. mikdori
Boksitlar asosan uch turga TOSHSIMON, gilsimon va bo‘shoq bo‘lib, yaltirokligi xira va sinishi tuproksimon.
162-rasm. Boksitning oolimli Ko‘p hollarda ular temir
strukturasi.
gidroksidlari hisobiga G‘ishtsimon kizil yoki kizgish, ammo ko‘shimchalariga bog‘lik holda ok. kulrang, do simon, xatto yashil va kora rangli bo‘lishi mumkin. Boksitlar asosan oolitli yoki yaxlit tuzilgan bo‘ladi. Ularni tashkil etuvchi mineral ajratmalari juda mayda, 0,005 mm dan kichik. Boksitlarning kelib chikishi ekzogen. Ular, asosan, tropik iklim sharoitlarida nurash kobiklarida hosil bo‘ladi.
Bu jinslarning kelib chikishi yetarli darajada o‘rganilmagan. Lateritli nurash qobig‘i mahsulotlarining ko‘chirib yotkizilishi, quruqlikdan keltirilgan glinozem gellarining koagulyasiyasi va cho‘kishi tufayli yoki suvosti vulkan faoliyati mahsuloti deb hisoblovchi va boshqa ilmiy qarashlar ham mavjud. Boksitlar uzunligi bir necha kilometrlarga boruvchi
katlamlar yoki nisbatan katta bo‘lmagan linzalar shaklida yotadi. Boksitlar alyuminiy maʼdani hisoblanadi. Ulardan abra zivlar, olovbardosh materiallar olish hamda flyus, adsorbent sifatida, elektrokorund, tez kotuvchi portlandsement, achchik toshlar tayyorlash uchun foydalaniladi.
Fosfatli jinslar. Fosfatlar tarqalishi bo‘yicha cho‘kindi jinslar orasida nisbatan keyingi o‘rinlarni egallaydi. Ularga 50% dan ortik amorfli yoki mikrokristalli apatit guruhidagi minerallardan (yoki R2O. ga xisoblaganda 18% dan ortik) tarkib topgan jinslar kiradi. Geologik razvedka amaliyotida fosforitlarga 18% gacha R2O. ega bo‘lgan jinslar kiritiladi. Ularning orasida fosforitlar muhim hisoblanadi. fosforit. Strukturasi donali, opoloniteli va teksturasi
katlamli yoki okma (163-rasm).
Apatit guruhidagi
minerallardan tarkib topgan, deyarli har doim organik moddalar. Ca, Mg va Fe karbonatlari, gilli minerallar. kum-alevrit o‘lchamidagi bo‘lakli dona lar, pirit, temir gidro oksidlari, kvars, autogen opal, xalsedon, glaukonit uchraydi. fosforitlarning ran
163-rasm. Gravi li fosforim. gi odatda koramtir, kul rang, jigarrang, yashilsimon-kulrang. Toza fosforitlar ok rangga ega.
Fosforitlar tarkibidagi qo‘shimchalarga boglik holda tashki tomondan turli cho‘kindi jinslarga kumtoshlar, gillar, oxaktoshlar va b. o‘xshashi mumkin. Ularni ishonchli diagnostika
qilish uchun fosforga maxsus reaksiya o‘tkazish lozim. R2O5 mikdori 15-30% atrofida bo‘lgan fosforitlar foydali kazilmalar hisoblanadi. R2O5 mikdori yukoriroq (35-40%) bo‘lgan fosforitlar kamrok uchraydi. fosforitlar asosan fosforli o‘g‘itlar (fosforit uni, superfosfat, pretsipitat, tomasshlak, ammofos va b.) ishlab chikarish uchun ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
