Хамроев Халим Розикович "макроиктисодиёт"



Download 1,57 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/79
Sana18.07.2022
Hajmi1,57 Mb.
#819922
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   79
Bog'liq
makroiktisodiyot

 
Соф соликлар
 
=
mpc 
 
 
Мультипликатори ( 1 – mpc ) 
AD2 
AD1 
AS1 
E2 
E1 
Мультипликатив 
эффектниннг 
таъсири AD1 
эгрилигини 80 млрд 
сумга силжишига 
олиб келади 


 Фискаль сиѐсат инфляциянинг олдини олишга (еки нотугри кулланилганда 
инфляцияни кучайтириш) хизмат килувчи кучли механизм хамдир. Ялпи талабни 
ошириш ( еки камайтириш) учун давлат харидлари, соликлаштириш структураси 
ва трансферт туловларида узгартириш килувчи конунларнинг узгартирилиши 
дискрет солик - бюджет сиѐсати дейилади. Аммо практикада конунлар, уларни 
тартибга солишда хеч кандай узгариш килмасдан хам соликлар, давлат 
харидларини шароит узгариши билан узгариши мумкин. Бундай узгаришларни 
автоматик солик – бюджет сиѐсати дейилади. У асосан товар ишлаб чикариш реал 
хажмининг узгариши, бахо даражаси ва фоиз ставкасининг узгариши билан боглик. 
Масалан, ишлаб чикариш хажми усса, соликлар купрок келиб тушади, трансферт 
харажатлар камаяди (ишсизлик камайиши билан), давлат бюджетининг 
дефицитлиги камаяди. 
Бахонинг усиши давлат бюджетини номинал жихатдан камайтиради, реал 
жихатдан эса ундан хам купрок. 
Фоиз ставкасининг ошиши давлат бюджети дефицитлигини номинал 
жихатдан хам, реал жихатдан хам оширади.
Фискаль сиѐсатда шундай механизмлар жойлаштирилган буладики, улар 
иктисодиѐт жонланаетган ва кутарилаетган пайтда ялпи талабни ушлаб туради, 
аксинча иктисодий тушкунлик пайтда эса ишлаб чикаришни камайиб кетишига
ишсизликни усишига карши ишлаши керак. Бундай пайтда, албатта, бюджет 
дефицитлиги усади. Бундай механизмларни автоматик стабилизаторлар деб 
айтилади. Бунга жисмоний шахслар даромадидан олинадиагн солик, ишсизларга 
бериладиган нафака киради. Унинг афзаллиги шундаки, ишга киритилгач 
субъектив омилларга ( сиѐсатчиларга) боглик эмас. 
Хозирги даврда фискаль сиѐсатнинг икки асосий инструменти ( давлат 
харидлари ва соликлар) билан бир каторда, учинчиси - трансферт туловлари хам 
куп ишлатилмокда. Албатта, улар асосан ижтимоий муаммоларни хал килиш учун 
кулланилади. Аммо, хозир борган сари макроиктисодиѐтни тартибга солиш учун 
хам кулланилмокда. 
Фискаль сиѐсат асосан ялпи талабни оширишга каратилган булади, бунда 
соликни камайтириш ва шу билан бирга давлат харидини ошириш йули билан 
борилса - экспансив фискаль сиѐсат дейилади. 
Фискаль сиѐсат айрим холларда ( инфляция суръатини пасайтириш 
максадида куйилган булса) ялпи талабни камайтиришга каратилган булади, бу 
фискаль сиѐсатни контрактив фискаль сиѐсат деб юритилади. 
Биз, асосан кейнсчиларнинг фискаль сиѐсатни юргизиш докторинасини 
куриб чикдик. Буни актив докторина, актив фискаль сиѐсат деб юритишади. Аммо 
неоклассиклар, жумладан, М.Фридман. мослашувчан фискаль сиѐсатни юргизишни 
таклиф киладилар. Улар фискаль сиѐсатнинг самарадорлигига унчалик 
ишонмайдилар. Улар хисоблайдиларки, биринчидан, бозорнинг узи мувозанатга 


интилади, унга халакит бермаса мувозанат тикланади. Сиѐсатчилар иктисодиѐтга 
аралашиб, уни бу кобилиятини сусайтирадилар, холос. 
Иккинчидан, дискрет фискаль сиѐсатни юргизиш учун иктисодий 
ситуацияни прогноз килиш керак, бу эса жуда мураккаб масаладир. 
Учинчидан, фискаль сиѐсатни амалга оширишда вакт лагасини инобатга 
олиш керак. 
Вакт лагаси эса учга ажратилади :
а) тушуниб етиш лагаси, бунда иктисодиѐтда бирор касаллик 
бошланганидан то уни тушуниб етишгача булган вакт тушунилади. 
Б) маъмурий кечикиш лагаси. Карор кабул килиш кераклигини тушуниб 
етгандан то шу карорни кабул килинганча утган давр тушунилади. Масалан, 
АКШда соликларни камайтириш тугрисидаги конунни 1964 йилда кабул килинган, 
аммо шу конунни биринчи мухокамаси 1961 йилда бошланган эди. 
В) Функционал кечикиш лагаси, яъни карор кабул килингандан то ишлаб 
чикаришда уз таъсирини курсата бошлагунга булган давр. 
3- 
саволга
жавоб
Реал хаетда хар кандай мамлакат учун фискаль сиѐсатнинг чораларига 
алокадор булган хар кандай карорни кабул килиш жараени купчилик холда 
назарий моделлардан узок булади, хатто уларга хеч алокаси булмаслиги хам 
мумкин. Масалан 80 - йилларда АКШ давлати бюджетининг камомадлигининг 
ошишини сабаби давлат хукуматида утирганлар макроиктисодий мувозанатни 
тиклаш учун эмас, балки айрим муаммоларни хал килиш учун уйланмасдан 
харажатларни купайтириш окибатидир. Амалиетда чора – тадбирларни кабул 
килишнинг ва реализация килишнинг кийинчилиги бор ва унинг икки сабаби бор: 
1)
Хеч бир ташкилот, вазирлик фискаль сиѐсатнинг йуналишига, натижасига 
жавоб бермайди. Масалан, солик инспекциясининг вазифаси бир, молия 
вазирлигининг вазифаси бошка ва хоказо. 
2)
Хозирги замон давлатларида бюджет маблаглари оркали хал килиниши 
зарур булган муаммолар хаддан ташкари куп: адолатни таъминлаш, 
миллий хавфсизликни усиши, бахо, ишсизлик ва хоказо. Хаммаси эса 
маблагни талаб килади ва бирортасини хам кечиктириб булмайди. 
Давлат бюджетини кабул килиш процедураси ва фискаль сиѐсатни амалга 
ошириш ривожланган мамлакатларда анча сайкал берилган. Аммо бари бир унинг 
узига хос кийинчилимклари бор. Биз АКШ мисолида буни куриб утамиз: АКШда 
молия йил 1 октябрда бошланади 30 сентябрда тугайди. 18 ой олдин ижро этувчи 
орган бюджетни ташкил этишни бошлайди. Буни «Менежмент ва бюджет» булими 
бошкаради. Буларга иктисодий экспертлар совети, давлат хазинасидан йул - 
йуриклар келади. Бюджет ишлани учун куплаб департамент ва бошкармаларга 


жунатилади. 9 ой колганда (яъни 1 январда) президент конгрессга бериши керак. 
Кейин бюджетга конун чикарувчилар жавоб берадилар. Конгресс кошидаги 
подкомиссиялар уни яна чукур урганиб чикадилар. 1 майда «Ок уй» ва конгресс 
биринчи бюджет реализациясини такдим этишлари керак. Бутун ез давомида 
бахслар давом этади. Сентябрда конгресс 2 реализацияни кабул килади.
Бюджетни ташкил этишнинг энг асосий кийинчиликлари:
1)
Макроиктисодий вазифалар ( тула бандликни таъминлаш, бахо 
баркарорлиги, иктисодий усиш) бюджет процедураларида жуда куп 
уринни эгаллайди. Энг мухим карорларни кабул килишда 10 лаб 
комитетлар катнашади, унда уз манфаатига эга булган ведомствалар
шахсий амбциялар, окибатини билиб булмайдиган овозга куйишга боглик 
булади. 
2)
Конгресс 
белгиланган 
коидаларга 
риоя 
килишни 
хохламайди. 
Резолюциялар кечикиб кабул килинади. 
3)
«Бошкариб булмайдиган окимлар» муаммосининг мавжудлиги, яъни 
трансферт программаларидан иборат булган 1 йиллик чегарадан чикиб 
кетувчи, норматив актлар билан аникланувчи давлат субсидияларининг 
мавжудлиги. Бунга яна давлат карзи буйича фоизлар тулаш хам киради. 
АКШ бюджетининг камчиликларидан яна бири (албатта хамма давлатлар 
учун хам шу нарса характерлидир) – бюджет приоритетларини аниклашда 
доимийлик йуклиги, хар бир администрация даврида узига хос.
Биз, албатта АКШ мисолини келтирдир, аммо деярли хамма давлатларда 
шунга якин ахволдир. 
Узбекистонга келадиган булсак, унга хам шу муаммолар хос. Узбекистонда 
фискаль сиѐсатни такомиллаштириш керак, у эса куйидаги йуналишларда олиб 
борилиши керак: 
-
актив фискаль сиѐсатдан мослашувчан фискаль сиѐсатга караб бориш керак; 
-
соликлар огирлигини камайтириш; 
-
трансферт туловларини ошириш; 
-
инвестицияга нисбатан истеъмолни рагбатлантириш; 
-
истеъмолга нисбатан белбогларни кисиш сиѐсатини юргизиш; 
-
давлатни тартибга солиш билан боглик булмаган харажатларни 
минимумлаштиришга интилиш (жумладан, бошкариш харажатлари, харбий 
харажатлар…). 

Download 1,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   79




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish