Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

F.Aron
 XMni o‘rganishining 
tarixiy-ijtimoiy 
yondashuv
ning asoschilaridan biri hisoblanadi, u o‘z e’tiborini tarix 
saboqlari  va  zamonaviy  davrni  o‘rganish  asosida  tasdiqlanadigan 
umumiy qonuniyatlarni topishga qaratgan. 
Evristik  yondashuv
  vakili  amerikalik  tadqiqotchi 
M.Kaplan
 
mavhum  nazariy  modellarni  yaratgan 
bo‘lib,  bu  model 
vaziyat  va 
shart-sharoitni  o‘rganishga  mo‘ljallangan
,  ya’ni  mazkur  modelga 
ko‘ra  XMning  har  bir  tizimi  boshqa  tipdagi  tizimda  mavjud  bo‘lishi 
yoki unda transformallashishi mumkin. U shunday savollarga javobni 
o‘rtaga  qo‘yadiki,  nima  uchun  u  yoki  bu  tizim  rivojlanadi,  bu  tizim 
qanday  ishlaydi,  qaysi  sabablarga  ko‘ra  tushkunlikka  uchraydi. 
M.Kaplan har bir tizimga xos besh o‘ zgaruvchanni ajratadi: 
tizimning 
asosiy qoidalari, tizimning transformatsiyasi qoidalari, avtorlar klas-
sifikatsiyasi qoidalari, ularning qobiliyatlari va axborotlari qoidalari
. 
Siyosiy  tizimga  umuman  boshqacha  qarash  K.Doych  tomonidan 
bayon etilgan. U 
axborot-kibernetik modelni
 ishlab chiqqan bo‘lib, unda 
siyosiy tizim, siyosiy agentlar tomonidan amalga oshiriladigan axborot 

---

 
 
62 
oqimlari  va  kommunikativ  aloqalarning  murakkab  yig‘indisi  sifatida
 
ko‘rib chiqiladi. U bunda shaxsiy (personal, norasmiy) kommunikatsiya; 
tashkilot  (hukumat,  partiya,  lobbistik  tizimlar)  vositachiligida  amalga 
oshiriladigan kommunikatsiya; maxsus tuzilmalar-nashriy yoki elektron 
OAV orqali o‘tuvchi kommunikatsiyani ajratadi. 
Amerikalik  olim  R.Rouzkransning  diqqat  markazida 
tizim  bar-
qarorligini  saqlashga  yoki  aksincha,  beqarorlashishiga  ta’sir  qilu-
vchi omillar
 turadi. Shu maqsadda u tarixiy-ijtimoiy va evristik yon-
dashuvlarni  sintez  qilishga  urinishni  amalga  oshirgan,  bunda  u  aniq 
tarixiy  davrlarni  o‘rganishga  asoslanib  tarixiy  davrlarga  muvofiq 
ketma-ket  izchillikda  kelgan  to‘qqizta xalqaro tizimni  ajratdi: 1740-
1789,  1789-1814,  1814-1822,  1822-1848,  1848-1871,  1871-1888, 
1888-1918, 
1918-1945, 
1945-1960. 
Shunday 
yondashuvdan