Halqaro munosabatlarning metod ologik aspektlari

Matnni tashkil etish 
Tahliliy ma’ruza matnini turli usullar bilan tashkil etish mumkin. 
Tahlil predmetini aniqlash
. Masalan, gap MO to‘g‘risida ketsa, matn 
alohida  olingan  mamlakatga  -  Afg‘oniston,  Tojikiston  va  boshqa-
larga, aniq mintaqaviy muammo –MO davlatlari integratsiyasi, joriy 
siyosiy  jaryonlar,  MO  havfsizligi  yoki  alohida  olingan  MO  mamla-
katining hududiy yaxlitligiga tahdid, tashriflarni tayyorlash, embargo 

---

 
 
184 
bo‘yicha  takliflar  va  boshqalarga  bag‘ishlanadi.  Predmetni  natijani 
qo‘lga kiritishda tezkor bo‘lish uchun aniqlashtirish kerak. 
Maqsadni  belgilash  ushbu  predmet  aynan  nimani  ochishga 
yo‘naltirilganligini bildiradi. 
1.
 
Guruhlar, kuchlar munosabati. 
2.
 
Guruhdagi tashqi homiylar harakatini aniqlash.  
3.
 
Ma’lum bir qarash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish.  
4.
 
Bosh  maqsadga  yondosh  narsalar  (embargo,  muzokaralar, 
tashqi homiylar).  
Manzilni  aniqlash
  muayyan  shaxs,  vaziyat,  davlat  yoki  muam-
moni  ishtirokchilar,  ishtirokchilar  birlashmasi  va  boshqalar  asosida 
tahlil qilishni ko‘zda tutadi (M.Axmadinejad, obyektlar, geoiqtisodiy 
sharoitlar, Afg‘oniston). 
Solishtirish  qurilmasi  mamlakatlar  pozitsiyalari,  narkotiklar 
aylanmasi,  qurollarni  yetkazib  berishni  qiyoslashdir  (ishtirokchilar 
bo‘yicha,  harakatlar  bo‘yicha).Taqqoslash  variantlarini  ko‘rsatish 
kerak.  Taqqoslash  jarayon  dinamikasi  (yillar  bo‘yicha,  muammo 
bo‘yicha)  amalga  oshirilishi  mumkin,  dinamika  orqali  jaryonning 
barcha  subyektlarini  (5  ta  ma’lum  savollar  asosida)  ko‘rib  chiqish 
mumkin. Bu bashoratchilar va ekspertlar uchun zarur. Shuning uchun 
hukumat tuzilmalariga umumlashtirilgan hujjatlar topshiriladi. 
Natija bo‘yicha  yo‘naltirish
. Matn  ma’lum natija va xulosalarga 
mos  ravishda  tuziladi.  Bunday  matn  ma’lum  tezislarni  rasmiy  fakt-
lash  uchun  muzokaralarga  tayyorlanish  yoki  o‘zini  o‘zi  nazorat  qi-
lish, o‘z xulosalarini to‘g‘riligini tasdiqlash uchun zarur. Bu, tahliln-
ing  nisbatan  murakkab  turi  bo‘lib,  u  natijaning  bir  qancha  variant-
larini ko‘zda tutadi.  
Me’yoriy yo‘nalish
 tahlilning ishlangan to‘la modeli, tahlil tezli-
gi, aniq shema bo‘yicha ish operativligidir. 
Matnni  tashkil  etish  algoritimi  juda  oddiy  bo‘lishi  mumkin.  Bu 
algoritm  qanday  axborot  kerakligini  (masalan,  davlat,  chegaralar, 
aholi  va  hokazolar)  va  biz  biladigan  yoki  bilmaydigan  axborotni, 
axborotning  qaysi  turini  izlash  zarurligini  ochib  berishi  bilan  mu-
hum. Tahliliy matn bilan ishlashda quyidagi metodik ko‘rsatmalarga 
amal qilish kerak. 
I.  Aniq  mavzu  bo‘yicha  matnni  muommaviy  -  mantiqiy  tuzish. 
Muammoda yashirin javob, maqsad va natijaga ishora bo‘lishi mum-
kin. Muammo manfaatlar ziddiyatidan (tanqislik) kelib chiqadi. Ma-
salan,  havfsizlik,  jo‘natish  va  boshqa  sohalardagi  tashqi  siyosat. 
Bunda matnni tashkil etish qo‘yilgan vazifalarga bog‘liq bo‘ladi: 

---

 
 
185 
1.  Bu  vaziyatni  suratga  olish  bo‘lishi  mumkin  (eng  kamida). 
Mamlakatdagi  harakatlar,  siyosiy  kuchlarining  joylashuvi  (iqtibosli 
faktlar). 
2. Vaziyat tahlilini nazarda tutuvchi situativ metod. Dalillar beri-
ladi.  Vaziyat  rivojining  turli  variantlarini  tahlil  qilish  kerak,  ya’ni 
variativ bashoratni taqdim qilish kerak.  
3. Fundamental,  ko‘p omilli tahlil. Ko‘plab faktlar so‘nggi  qatorga 
olib  kelish  va  bu  cheklangan  qatorni  davlat  (masalan,  O‘zbekiston) 
milliy manfaatlari mezonlariga olib chiqish maqsadga muvofiq.  
4.  Taqqoslash  metodi.  Tahlilni  vaqt  doirasida  (-gacha,  -dan,  ke-
yin)  cheklash  zarur.  Masalan,  Hindiston  va  Pokistonning  Afg‘o-
nistonga nisbatan strategiyasining 2001 yil 11 sentiyabrdan to hozirgi 
kungacha davri. 
5.  Tavsiyalar,  taqrizlar.  Biz  katta  hajmdagi  xulosalarga  egamiz. 
Tahliliy ekspertizadan o‘tkazish kerak.  
II. Tahlilning formal mantig‘i asosida qo‘yilgan tahliliy vazifalar 
dolzarbligi. Vazifa mazmuni. Asosiy qism (muammo yo‘nalishi yoki 
boshqa  usullar  bo‘yicha  qurilishi  mumkin).  Asosiy  tendensiyalar. 
Umumlashtirish. Xulosalar, tavsiyalar. 
III. Savol-javob sxemasi bo‘yicha. Masalan, ekstremistlar harbiy 
holati  bo‘yicha  qo‘poruvchilik  harakatini  davom  ettira  oladimi  va  u 
… bilan aloqaga kira oladimi? 
IV. Mamlakat, mintaqa, subyektlar bo‘yicha. Masalan, MO qaysi 
darajada AQSh manfaatlari ta’sir zonasi hisoblanadi. 
V. Davrlar bo‘yicha dinamik taqqoslash. 
Tahlil  predmeti  tuzilmasi  quyidagi  mazmuniy  ko‘rsatkichlardan 
iborat  -qayerda  hamkorlik  imkoniyati  bor,  bu  hamkorlik  qaysi  me-
zonlar  bo‘yicha  amalga  oshirilishi  shart,  hukumat  darajasida,  iqti-
sodiy  va  madaniy  sohada  ko‘rib  chiqilayotgan  davlatlar  o‘rtasida 
qanday  asosiy  o‘zaro  aloqadorliklar  bor;  yo‘nalishlar  bo‘yicha 
XMMM  mos  kelishi  yoki  mos  kelmasligi;  mazmuni,  tashkilotlari, 
vositalari 
(mexanizmlari) 
bo‘yicha 
hamkorlikning 
asosiy 
yo‘nallishlari tanlovi. 
Birinchi  bosqichda  tanqislikdan  (zaxiralar  yetishmovchiligi) 
muammoni  shakllantiramiz.  Tahlilda  muammoning  ikki  darajasi 
mavjud: birinchisi, muammoning o‘zi bilan bog‘liq, ikkinchisi, axbo-
rot tanqisligini bartaraf qilish bilan bog‘liq.  
Navbatdagi qadam, maqsadni qo‘yish hisoblanadi. Ish maqsadini 
ifodalashda  qanday  aniq  natijalarga  kelishimiz  shartligini  ko‘rsatish 
kerak.  Odatda,  3  asosiy  maqsad  ko‘zlanadi:  Mazmuni  bo‘yicha 

---

 
 
186 
tadqiqot  (mexanizmi)  vositalari  va  tashkil  etish  bo‘yicha.  Yakuniy 
maqsad yo‘nalish bilan muvofiq bo‘ladi.  
Strategik tahlildan avval obyekt  maqsadlarini, masalan, biror ja-
rayon ishtirokchilarini o‘rganishning ilmiy tahlili  yuz berishi kerak, 
ya’ni  tadqiqot  obyektning  to‘liq  tahlilini  o‘tkazish  zarur.  Shuning 
uchun  strategik  markazlar  odatda,  quyidagi  faoliyat  bilan 
shug‘ullanuvchi guruhlarga ega.  
1.
 
Chora-tadbirlarni  rejalashtirish,  zarur  axborotni  to‘plash 
bo‘yicha axborot tahliliy vazifalarni hal qilish. 
2.
 
Axborot-tahliliy monitoring. 
3.
 
Strategik tahlil. 
Strategik ma’ruza mezonlari uning yonalishlaridan kelib chiqadi. 
Tahlilning  eng  murakkab  jihati  o‘z  farazlarini,  gipotezani  (tahlil 
“onasi”),  yo‘  nalishni  (“ota”)  ilgari  surishdir.  Gipoteza  ehtimollik 
vaziyatidir - 
Agar … qilish kerak…
 . 
Bu  yerda  e’tiborni  ilgari  surilgan  gipotezani  baholashning  uch 
tizimli yaratuvchi  mezonlariga qaratish lozim: 
axborotning ishonch-
liligi
, 
gipotezaning zaruriyati va uning yetarliligi
.