Хalqarо munosabatlar va diplоmatiya tariхi fanindan ma’ruza matnlari

Varvarlar istilolarining natijalari.
SHunday qilib, o’arbiy Yevropa kartasi 
eramizning V va VI asrlari ichida butunlay o’zgarib ketdi. o’oyat katta o’arbiy Rim 
imperiyasi tamomila yo’qoldi. SHarqiy Rim imperiyasi esa Vizantiya degan nom 
bilan yashab keldi, biroq uning sharoitlari va aloqalari boshqacha edi (u asosan 
slavyanlar va SHarq Osiyosi bilan aloqa qildi). Yevropada davlat tuzumi ibtidoiy 

---

bo’lgan o’nlab mayda-mayda varvar qirolliklari vujudga keldi. Lekin bu o’zgarish 
faqat siyosiy o’zgarishlardangina iborat emas edi. 
Xalqlarning Buyuk ko’chishi deb atalgan ko’chishning tarixiy ahamiyati 
uning ijtimoiy natijalaridadir. Bu ko’chish xalqlarning shunchaki bir joydan 
ikkinchi joyga ko’chishi emas edi. Bu ko’chish dunyodagi eng katta 
imperiyalardan byrini istilo qilishdangina, yemirishdangina iborat emas edi, Bu 
ko’chish - antik quldorlik tuzumining halok bo’lishi edi. YUqorida ko’rib 
o’tganimizdek, varvarlar imperiyani istilo qylish protsessida Rim jamiyatidagi 
ezilgan sinflar bilan-qullar va kolonlar bilan birgalashib ish ko’rdilar. SHunday 
qilib, kullar bilan kolonlar quldorlik tuzumini yiqitishda bevosita, aktiv ishtirok 
etdilar. Ularning ko’pi varvarlar qo’shini safiga kirdi. Qolganlari esa 
xo’jayinlarining qo’lidan ko’plab qochib ketdi, bu vaqtda xo’jayinlar qochoqlarni 
qaytarnb olib kelishdan ojiz edilar. Oqibat-natijada Rim qullari va kolonlari 
dehqonlar ommasiga aylandilar, kelgindi varvar dehqonlarning bu dehqonlardan 
farqi shu ediki, kelgindilar bularga qaraganda erkinroq va mustaqilroq edilar. 
Darhaqiqat, varvar zodagonlari orasidan chihqan yangi yer egalari yer olish 
bilan birga bir nechta qul ham olgan edilar. Lekin, birinchidan, ular oladigan qullar 
juda ham oz bo’lar edi, chunki o’sha vaktda quldorlik latifundiyalarida qullarning 
soni umuman juda kamayib ketgan edi; ikkinchidan, eski xo’jayinlariing, ya’ni 
Rim quldorlarining o’rnini olgan yangi xo’jayinlar qullarni odatda darhol obrok 
to’laydigan dehqonlarga aylantirar edilar. Qulliknipg plantatorlar tomonidan 
ko’llanilgan formasini (yoki kazarma formasini) german zodagonlari ilgari ham 
haddan tashqari murakkab va beso’naqay forma deb hisoblar edilar. 
Plantatorlardagi qullik yangi sharoitga (ko’p qullar yaqinda ozod bo’lib kstgan edi, 
markazlashgan politsiya apparati yo’q edi, varvar qirolliklarining davlad 
hokimiyati kuchsiz edi va hokazo) ayniqsa to’g’ri kelmas edi. Quldorlik 
hukmronligini yo’q qilib tashlagan buyuk o’zgarish natijasida eskicha, rimcha 
qullik ma’nosidagi qulchilik uzil-kesil yo’qoldi. Eski quldor zodagonlarning yer-
mulklari juda ko’p yangi yer egalari o’rtasida bo’lipib ketdi. Bu yangi yer 
egalarining bir qismi yangi, varvar aristokratlar bo’lib, bular keyingi o’rta asr 
feodallarinilg eng yaqin o’tmishdoshlari edilar. Yerlarning bir qismi esa varvar 
dehqonlar qo’liga o’tdi, bu dehqonlar shaxsiy erkinliklarini hali saqlab qolgan va 
o’zlarining jamoa tartiblarini yangi joyga ko’chirib olib kelgan edilar, bu jamoa 
tartiblari sinflar paydo bo’lmasdan ilgarigi urug’chilik tuzumi bilan bog’langan 
edi.