Халкаро шартномалар хукуки



Download 2,23 Mb.
Pdf ko'rish
bet79/185
Sana13.08.2021
Hajmi2,23 Mb.
#146699
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   185
Qo’shimcha shart (ogovorka, clause) – xalqaro ko’p tomonlama 
shartnoma  qatnashchilaridan  birining,  shartnomaning  biror  qoidasini 
o’zi uchun  majburiy emasligi haqida yoki shunday qoidani o’zgartirib 
qo’llash niyatida bir tomonlama rasmiy bayonoti. 


85 
 
qo’llanilganda  kiritilishi  mumkin  (shartnomaga  nisbatan  qo’llaniladigan 
vorislik masalasi 1978-yilgi “Shartnomalarga nisbatan davlatning huquqiy 
vorisligi to’g’risida”gi Vena Konvensiyasida belgilangan).  
Umumiy qoida bo’yicha xalqaro huquq subyektlari shartnomalarning 
majburiyligiga  rozilik  berayotgan  vaqtda  qo’shimcha  shart  (ogovorka, 
clause)  kiritishi  mumkin.  Qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  shartnoma 
tuzishning har qanday bosqichida kiritilishi mumkin, lekin shartnomaning 
majburiyligiga  rozilik  beruvchi  so’nggi  hujjatda  mavjud  bo’lgandagina 
huquqiy ahamiyatga ega bo’ladi. 
Shartnomada qo’shimcha shart (ogovorka, clause) kiritilishi mumkin 
bo’lgan  moddalar  belgilanadi.  Bu  holatda  kirtilgan  qo’shimcha  shart 
(ogovorka,  clause)  boshqa  a’zolar  tomonidan  tan  olinishi  shart  emas. 
Lekin  shartnomada  boshqacha  tartib  belgilangan  bo’lishi  ham  mumkin. 
Bunday  holatlarda  a’zolar  orasida  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause) 
ruxsat berilgan qo’shimcha shart (ogovorka, clause) turiga kiradimi degan 
nizo kelib chiqishi mumkin.  
Dastlabki  Komissiya  a’zolari  soni  cheklangan  shartnomalarda 
qo’shimcha  shartlar  (ogovorka,  clause)  umumiy  tan  olinishi  lozimligi 
taklifi bilan chiqqan. Ammo davlatlar “a’zolar soni cheklangan” formulasi 
aniq  belgilanmagan  deb  tanqidga  uchragan.  Amaliyotda  “a’zolar  soni 
cheklangan”  shartnomalarga  ham  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause) 
kiritilgan.  Shu  sababli,  Komissiya  bu  masala  bo’yicha  qo’shimcha  shart 
(ogovorka, clause) – shartnomaning obyekti va maqsadlariga mos bo’lishi 
kerakligini kiritib o’tgan.  
Shuning  uchun  cheklangan  sonli  a’zolardan  yoki  shartnomaning 
obyekti  va  maqsadidan  shartnoma  shartlarining  bajarilishi  uchun  barcha 
muzokarachilarning  shartnomaning  majburiyligiga  roziligi  shart  bo’lsa, 
qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  shartnomaning  barcha  a’zolari 
tomonidan qabul qilinishi lozim. 
Qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  shartnomaning  obyekti  va 
maqsadiga  mos  bo’lish  talabi  hal  qiluvchi  ahamiyat  kasb  etadi. 
Qo’shimcha shart  (ogovorka, clause) shartnomadan ko’zlangan  maqsadga 
erishishiga to’sqinlik qilmasligi lozim. Bu norma umumiy xarakterga ega. 
Shu sababli davlatlar zarur holatlarda qo’shimcha shart (ogovorka, clause) 
masalasi aniq hal qilishni afzal ko’radi. 1993-yilgi “Iqtisodiy ittifoq tuzish 
to’g’risida”gi  shartnomada  Ittifoqqa  a’zolik  “ushbu  shartnomada 
ko’rsatilgan  huquqlar  va  to’liq  hajmdagi  majburiyatlarni  o’z  zimmasiga 
oladi”  (29-modda)  deyilgan.  Tabiiyki,  “ushbu  shartnomaga  qo’shimcha 


86 
 
shart  (ogovorka,  clause)  kiritilishiga  yo’l  qo’yilmaydi”  (32-modda). 
qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  kiritilishi  yo’l  qo’yilmasligi 
shartnomaga qo’shimcha protokollarda ham belgilanishi mumkin. 
Vena  Konvensiyalarida  alohida  holat  sifatida  tashkilotning  ta’sis 
hujjati  bo’lgan  shartnomalarga  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause) 
kiritishni ajratib ko’rsatgan. Bunday holatda shartnomada boshqacha tartib 
nazarda  tutilmagan  bo’lsa,  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause) 
tashkilotning  vakolatli  organi  tomonidan  qabul  qilinadi.  Tomonlarning 
huquq  va  majburiyatlarida  bir  tomonga  ustunlik  berilishiga  yo’l 
qo’yilmaydi. Shu sababli, barcha holatlarda tashkilotning vakolatli organi 
tomonidan qo’shimcha shart (ogovorka, clause) qabul qilish talab qilinadi. 
Xalqaro 
amaliyotda 
bunday 
holatlar 
uchragan. 
IMKO 
Konvensiyasiga  nisbatan  kiritilgan  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause) 
yuzasidan  BMT  Bosh  Kotibining  1959-yilgi  ma’ruzasiga  ko’ra,  “barcha 
holatlarda ushbu Konvensiyani sharhlash huquqiga ega bo’lgan organning 
fikri  ko’rib  chiqilishi  lozim”  deyiladi
1
.  Faqat  shunday  organ  Ustavda 
belgilangan  doirada  a’zolarning  majburiytlariga  o’zgartirish  kiritilishi 
mumkin. 
Umuman  olganda,  bu  norma  Vena  Konvensiyalarnining  5-moddasi, 
ya’ni  ular  tashkilotning  ustavi  doirasida  tashklotning  tegishli  qoidalariga 
zarar  yetkazmasdan  qo’llanilishi  qoidasidan  kelib  chiqadi.  Baribir  ushbu 
masalaga bag’ishlangan alohida norma o’zini oqlagan.  
Vena Konvensiyalariga ko’ra, agar gap yuqorida aytilgan masalalar, 
ya’ni  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  ta’qiqlangan,  tashkilotning 
ta’sis  hujjati  yoki  shartnomada  boshqacha  holat  keltirilmagan  bo’lsa,  12-
oylik muddat ichida hech kim unga nisbatan e’tiroz bildirmasa qo’shimcha 
shart (ogovorka, clause) davlatlar va tashkilotlar tomonidan qabul qilingan 
hisoblanadi.  Ushbu  muddat  qaysi  kechroq  amalga  oshirilganligiga  qarab, 
tegishli  subyekt  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  kiritilganligi 
to’g’risida  ogohlantirilganidan  boshlab  u  shartnomaning  majburiyligiga 
nisbatan rozilik bildirgunicha hisoblanadi (20-modda, 5-bandi).  
Shartnomaviy munosabatlar kelishuv xarakteriga ega. Shuning uchun 
qo’shimcha shart  (ogovorka, clause)  natijalari o’zarolik xususiyatiga  ega. 
Vena  Konvensiyalarning  21-moddasiga  binoan,  boshqa  davlatga  nisbatan 
qo’llanilgan  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  u  belgilagan  darajada 
qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  kiritilgan  normaning  xususiyatlarini 
o’zgartiradi.  Aynan  shunday  holatda  shartnoma  har  ikki  tomon  uchun 
                                                 
1
 Оfficial Records of the General Assembly. Fourteenth session. Annexes. Doc. A/4235. 


87 
 
majburiy  ahamiyat  kasb  etadi.  Boshqa  a’zolarga  e’tibor  bersak, 
qo’shimcha shart (ogovorka, clause) ularning o’zaro munosabatlariga ta’sir 
o’tkazmaydi. 
Konvensiyalarga  muvofiq,  “agar  qo’shimcha  shartga  (ogovorka, 
clause)  nisbatan  e’tiroz  bildirayotgan  davlat  shartnomani  o’zi  va 
qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  kiritgan  davlat  o’rtasida  kuchga 
kirishiga  rozilik  bildirgan  bo’lsa,  bunday  qo’shimcha  shartni  (ogovorka, 
clause)  amal  qilish  doirasida  qo’shimcha  shartning  (ogovorka,  clause) 
normalari ushbu davlatlarga nisbatan qo’llanilmaydi” (21-modda 3-bandi). 
Vena  konvensiyalari  kelishuv  xarakteri  va  shartnoma  matnining 
yagonaligidan  kelib  chiqadi.  1969-yilgi  Vena  Konferensiyasida  Italiya 
vakili  “qo’shimcha  shartlar  (ogovorka,  clause)  shartnoma  jarayoning 
kasalligi va qo’shimcha shartni (ogovorka, clause) olib tashlash sog’ayish 
deb baholashni” taklif etgan
1
. Shu sababli Konvensiyada qo’shimcha shart 
(ogovorka,  clause)  va  unga  nisbatan  bildirilgan  e’tiroz  uni  bildirgan 
subyektlar  tomonidan  xohlagan  vaqtda  qaytarib  olinishi  mumkin  emas, 
shartnomada  boshqacha  holat  nazarda  tutilmagan  bo’lsa,  albatta  (22-
modda). 
Bu  umumiy  xarakterdagi  tartib.  Shu  bilan  birga  davlat  qo’shimcha 
shartni  (ogovorka,  clause)  hisobga  olgan  holda,  unga  mos  muayyan 
harakatlarni amalga oshirishi, hatto, qonun qabul qilishi mumkin. Natijada 
pozitsiyalarni kelishish uchun vaqt kerak bo’ladi. Ushbu holat e’tiboridan 
chetda  qolmagan  xalqaro  huquq  Komissiyasi  hattoki  boshqa  davlatlar 
qo’shimcha  shartdan  (ogovorka,  clause)  voz  kechish  to’g’risida 
ogohlantirilgan  bo’lishsa  ham  milliy  qonunchiligini  yangi  sharoitlarga 
moslashtirish  uchun  muayyan  muddat  talab  etilishini  aytib  o’tadi. 
Komissiya  bunday  holatlarda  majburiyatlarni  vijdonan  bajarish  prinsipi 
davlatlar  qo’shimcha  shartni  (ogovorka,  clause)  bekor  qilinishi  bilan 
bog’liq qiyinchiliklarga havola qilishiga yo’l qo’ymaydi deb hisoblagan
2

Qo’shimcha  shartning  (ogovorka,  clause)  ahamiyati  va  ularga 
nisbatan  bildiriladigan  e’tirozlarni  hisobga  olib  Vena  Konvensiyalari 
ushbu  hujjatlarning  yozma  shakli  belgilangan.  Qo’shimcha  shart 
(ogovorka, clause), qo’shimcha shartga (ogovorka, clause) qo’shilish yoki 
unga nisbatan e’tiroz bildirish yozma shaklda amalga oshirilishi lozim. Bu 
hujjatlar  nafaqat  kelishayotgan  tomonlar,  balki  shartnomaga  a’zo  bo’lish 
                                                 
1
 U.N. Conference on the law of Treaties. Second session. P. 37. 
2
 YBILC. 1966. Vol. II. P. 209. 


88 
 
huquqiga ega bo’lgan subyektlarga ham taqdim etiladi. Bu jarayon odatda 
depozitariy tomonidan amalga oshiriladi.  
Yuqorida  aytilganidek,  qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause) 
shartnoma  tuzilishining  har  qanday  bosqichida  kiritilishi  mumkin,  lekin 
shartnomaning  malburiyligiga  rozilik  beruvchi  so’nggi  hujjatda  mavjud 
bo’lgandagina  huquqiy  ahamiyatga  ega  bo’ladi.  Qo’shimcha  shart 
(ogovorka, clause) shu vaqtdan boshlab kiritilgan hisoblanadi.  
Qo’shimcha  shartni  (ogovorka,  clause)  bekor  qilish  yoki  unga 
nisbatan  e’tiroz  bildirish  yozma  tarzda  amalga  oshirilishi  lozim  (23-
modda).  
Shunday qilib, ko’p tomonlama shartnomaning obyekti va maqsadiga 
zid  bo’lmagan  qo’shimcha  shartlarni  (ogovorka,  clause)  kiritish  kabi 
davlatlarning  suveren  huquqi  xalqaro  huquqda  mustahkamlangan. 
Qo’shimcha  shart  (ogovorka,  clause)  turli  huquqiy  tizimga  ega  bo’lgan 
davlatlarni  shartnomalarda  ishtirok  etishini  ta’minlaydi.  Xalqaro  huquq 
Komissiyasi 
uning 
keyingi 
harakatlari  “Xalqaro  shartnomalar 
to’g’risida”gi  Vena  Konvensiyalarida  belgilangan  rejimdan  kelib  chiqishi 
tasdiqlagan.  Shu  bilan  birga  boshqa  huquqlardan  foydalanish  kabi 
qo’shimcha shart (ogovorka, clause) kiritish huquqidan foydalanishda ham 
suiis’temolchiliklarga 
yo’l  qo’yilmasligi  kerak.  Shuning  uchun, 
qo’shimcha  shartlar  (ogovorka,  clause)  to’g’risida  aniq  qoidalarni  ishlab 
chiqish maqsadga muvofiq bo’ladi.  
 

Download 2,23 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   185




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish