Халкаро шартномалар хукуки

76 
 
5.2. Shartnomalarni tuzishda davlatlar nomidan ishtirok etuvchi 
organlar 
 
Shartnomalarning  tuzishda  davlat  nomidan  uning  tegishli  organlari 
tomonidan  amalga  oshiriladi.  Xalqaro  munosabatlarda  davlatning  vakili 
hisoblangan  organlarning  mavjud  bo’lmasligi  davlat  nomidan  xalqaro 
majburiyatlarni  olish,  ularni  bajarish,  xalqaro-huquqiy  sub’ektivlikni 
tashkil  etishning  imkoni  yo’qligini  ko’rsatadi.  Ma’lumki,  xalqaro 
huquqning sub’ekti sifatida hokimiyatga ega bo’lish davlatning o’ziga xos 
xususiyatlaridan biridir. 
Shu tariqa, davlat nomidan chiquvchi u yoki bu organning shartnoma 
tuzish  huquqi  masalasining  yechimida  xalqaro  huquqda  aniq  bir  ma’noga 
ega.  Vena  konvensiyalariga  muvofiq  ishtirokchilar  shartnoma  imzolash 
vakolatidan  foydalanib,  shartnoma  majburiyatiga  asoslangan  holda 
davlatning  ichki  huquqini  buzuvchi  holatga  rozilik  berish  huquqiga  ega 
emas,  ya’ni  shartnoma  imzolash  huquqiga  egaligidan  foydalanib  davlat 
nomidan  qatnashayotgan  ishtirokchi  shartnoma  shartlarini  ular  davlatning 
ichki  qonuniga  zid  kelgan  taqdirda  ham  bajarish  huquqiga  ega  emas. 
Bunday  holat  konstitutsion  huquqlariga  e’tibor  bermaslikni  anglatmaydi. 
Davlat  shartnoma  imzolash  vakolatiga  nisbatan  o’zining  ichki 
huquqlaridagi  holatlariga  tayanishi  mumkin,  agar  aniq  buzilgan  holatlar 
bo’lsa  va  alohida  ahamiyatga  ega  bo’lgan  ichki  huquq  normalariga  oid 
bo’lsa.  Vena  Konvensiyasining  46-moddasiga  ko’ra,  “Huquqbuzarlik 
yaqqol  hisoblanadi  qachonki,  odilona  harakat  qilanayotgan  har  qanday 
davlat uchun ob’ektiv jihatdan aniq ko’ringanda” deyilgan. 
Xalqaro-huquqiy  nuqtai  nazardan  shartnoma  davlat  boshlig’i 
tomonidan tuzilganmi yoki hukumat tomonidan tuzilganmi ahamiyatsizdir. 
U  yoki  bu  holatda  ham  kelishayotgan  tomon  davlat  hisoblanadi,  uning 
organi  emas.  Ikkala  holat  siyosiy  ahamiyatida  farq  bo’lsada,  shartnoma 
teng yuridik kuchga ega bo’ladi. 
Shartnoma  tuzishda  davlatlar  nomidan  ishtirok  etayotgan  vakil 
organlarning  darajasi  teng  bo’lishi  kerak.  Qiyosiy  jihatdan  kamdan-kam 
istesnoli, ilojsiz shartlar bilan tushuntiruvchi holatlar ham mavjud bo’lgan 
taqdirda, favqulodda holat sifatida baholanadi.  
1969  yildagi  Vena  Konvensiyasining  7-moddasida,  tegishli  vakolat 
taqdim  etishidan  qat’i  nazar  funksiyalari  kuchidan  kelib  chiqqan  holda 
davlat nomidan ishtirok eta oladigan shaxslar doirasini aniqladi: 

---

77 
 
1)  barcha  shartnomalarni  tuzishga  oid  bo’lgan  aktlarni  amalga 
oshirish  maqsadida  -  davlat  boshlig’i,  hukumat  boshlig’i  va  tashqi  ishlar 
vaziri (ex officio vakolat taqdim etishi shart emas); 
2)  akkreditatsiya  qiluvchi  davlat  va  akkreditatsiyani  amalga  oshirib 
bo’lgan  davlat  o’rtasida  shartnoma  matnini  qabul  qilish  maqsadida  – 
diplomatik delegatsiya boshliqlari; 
3) davlat tomonidan xalqaro konferensiya yoki xalqaro tashkilot yoki 
uning  organlaridan  birida  xuddi  shunday  konferensiya  yoki  xalqaro 
tashkilot yoki organlarda shartnoma matnlarini tuzishda davlatni namoyish 
etish, davlat nomidan qatnashishi.  
Oxirgi ikkitasi shartnomani imzolashi uchun maxsus vakolat taqdim 
etiladi.  Bundan  kelib  chiqadiki,  “shartnoma  tuzilishiga  taalluqli  barcha 
aktlarni amalga oshirish maqsadida”: 
 
 
 
Boshqacha  qilib  aytganda,  ular  shartnoma  majburiyatlariga  rozilik 
bildira  olishadi.  Aytib  o’tilganiday,  qaysi  organ  ishtirok  etishidan  qat’iy 
nazar,  shartnoma  tuzilishida  undagi  tomon  davlat  hisoblanadi.  Biroq 
tajribadan  ma’lumki, u yoki bu siyosiy sabablarga ko’ra kelishuvlar faqat 
hukumat majburiyati sifatida ko’riladi. 
Davlat boshlig’i. Davlat boshlig’ining asosiy huquqi bo’lib davlatini 
xalqaro munosabatlarda namoyon etadigan shaxs tushunib kelingan. U o’z 
faoliyatini  mutloq  monarxiyadan  boshlab  kelgan.  Monarxning  davlat 
hukumatiga  huquqlari  mutlaq  ko’rinishga  ega  bo’lib  kelgan  (jus 
representationis  omnimodae).  Bugungi  kunga  kelib  davlat  rahbarining 
konstitutsiyaviy huquqlari shaklan birmuncha o’zgargan bo’lsada, umumiy 
qoidalari  saqlanib  qoldi.  1993  yilda  BMTning  Xalqaro  sudi  “davlat 
boshlig’ining  asosiy  vazifasi  u  davlatni  nomidan  xalqaro  munosabatlarda 
ishtirok  etadi  va  bu  umume’tirof  etiladi...”  deb  belgilagan.  Keyinchalik 
tashqi ishlar 
vaziri 
hukumat 
boshlig’i 
davlat 
boshlig’i