Халцаро бобур фонди

Не қилай и н сен и нг била, эй тил,
Ж иҳатингдин м енинг ичим қон дур,
Неча яхш и десанг б у ҳазл ила ш еър
— 
Бириси фаҳш у бири ёлгоидур,
Гар десан г куйм айин бу журм била,
Ж и лави н гн и б у арсадин ёндур.
„Раббано золам на анфусана ва ин лам 
т ағ ф и р л а н а ва т а р ҳ а м н а л а н а к у н а н н а
м ин а л - х о с и р и н “ . (Т а р ж и м а с и : „Олло- 
ҳ и м , биз ўз н а ф с и м и зг а зулм қ и л д и к , 
а г а р бизн и м а ғф и р а т эт м асан г ва биз- 
лар га раҳм қ и л м асан г, албатта, биз зибн- 
б а х т с и з л и к д а д и р м и з “ .)
Я на бош дан гу н о ҳ л а р и м н и кеч ир и - 
ш и н и ёлвориб, узр сўраб, к ў н г и л н и бун- 
д а й б ў л м а ғ у р х а ё л л а р д а н , н о м у н о си б
и ш л а р д а н т и н д и р и б , қ а л а м н и синдир- 
дим. У нин г дар го ҳ и дан гун оҳкор банда- 
л а р г а бу к аб и т а н б е ҳ л а р н и н г к е л и ш и
кат т а д авл ат, булардан огоҳ бўлган бан- 
да бахтиёрдир.
К е ч к и п а й т бу е р д а н ж ў н а б , А л и
М асж идда т ў х т а д и к . Бу ж о й тор бўлган- 
лиги боис мен о датдагидек бир т еп а л и к
устига ў р н а ш д и м . А с к а р л а р н и н г ҳам м а- 
си бир тар аф д а ж о й л а ш г а н , мен т у ш г ан
т е п а л и к эса ҳ ам м аси га ёндош эди. Кеча 
а с к а р л а р ё қ қ а н олондан ғаройиб тар зд а 
ёриш иб кетади. Ҳ ар саф ар бу ерда тўхта- 
ган и м и зд а шу боис и ч а р д и к . Б у гал ҳам 
ш у ерда т ў х т а г а н и м и з д а и ч и л д и . Тонг 
отм асидан м а ъ ж у н еб, й ўл га отланд им . 
Ўша к у н и рўза ҳам тутдим . Б и гр о м н и н г 
я қ и н и г а келиб ту ш и л д и .
Эртаси ш у ерда қ о л и б , к а р к ови га 
о т л ан д и к . А с к а р л а р и м и з Б игр о м олди- 
даги Сиёҳобдан ўтиб, о қи м бўйлаб паст- 
га қ араб ҳ а л қ а солиб борди. О згина йўл 
босиб ў т ган и м и зд ан кей и н о р қ ад ан бир 
одам к ел и б , Б и гр о м н и н г я қ и н и д а г и ки- 
ч и к ч ан га л зо р га к а р к к ир и б кетд и, ас- 
к а р л а р у ер н и н г атроф ини ўраб туриб- 
д илар, деди. Ш у боис о т л ар н и н г ж и л о - 
вини қўйиб юбориб, олдинга у ч д и к . Чан- 
г а л з о р н и ҳ а л қ а бўлиб ўраб т у р г а н л а р
ш овқин к ў т а р и ш л а р и билан к а р к ч и қи б , 
дал ага қараб қоча богалади. Ҳумоюн ва 
у тарафдан к ел ган л ар н и н г ҳеч бири карк- 
ни к ўр м аган эдилар, ҳаммаси кар к н и ис- 
таган лар и ч а томоша қи л д и л ар . Б ир ку- 
рўҳга я қ и н ж о й гача қувиб бориб, ж уда 
кўп ўқ отиб, уни йиқитдилар. Бу к ар к на 
бир одамга ва на бир отга ҳамла қилди. 
Яна и к к и т а кар кн и ҳам ўлдирдилар. Хаё- 
л и м г а д о и м : а г а р ф и л б и л а н к а р к н и
рўбарў қ и л с а , у л а р б и р-б и ри га қ а н д а й
муомала қ и л и ш ар д и , деган ф икр келар- 
ди. Б ир сафар филбонлар ф и л л ар н и олиб 
келаётганл ар ид а бир к а р к уларни нг ол- 
дидан чиқиб қолди. Ф илбонлар филлар- 
ни олдинга қараб ҳ ай д а д и л ар , к а р к улар- 
га қар аб ю рм ай, б о ш қ а томонга қочди.
Б и гр о м д а турган к у н и м и з баъзи бек, 
хос ам алдор, котиб ва м а ҳ к а м а бош лиқ- 
л а р и д а н ол ти-етти к и г аи н и сар к о р қи- 
либ, Нилоб кечиги да кем адаги аскар хал- 
қ и н и ном м а-ном ёзиб, сонини а н и қ л а б
к е л и ш л а р и н и т а й и н л а д и м .
К е ч қ у р у н и га тумон бўлиб, иситм ала- 
дим. Б у ш а м о л л а ш й ў тал га тортди. Ҳ ар 
й ў т ал ган и м д а қон т у п у р ард и м , анча ва- 
ҳ и м а л и к ечди. О ллоҳга ш у к р к и , и к к и - 
уч к у н д ан к ей и н ҳ ам м аси ўтиб кетди.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУ РНОМЛ
191
Б игр о м д ан ём ғи р ёғиб турган пайти 
ж ў н а б , Кобул дарёси қ и р ғ о ғ и г а т у ш д и к . 
Ҳ и н д у с т о н д а н Д а в л а т х о н ва Ғ о з и х о н
й и г и р м а-ў т т и з м и н г л и к
қ ў ш и н йигиб, 
К а л а н у р н и олди, энди Л а ҳ ў р устига юр- 
м о қ ч и , деган хабар к ел д и . Мен М ўмин 
А ли Т овачи н и ш о ш и л и н ч ж ў н а ти б , биз 
тезда етиб борамиз, бор гуни м изч а, уруш
б о ш л а м а й т у р с и н л а р , деб т а й и н л а д и м . 
И к к и м а н з и л тў х таб , о й н и н г й и г и р м а
с а к к и з и н ч и с и д а , п а й ш а н б а к у н и Синд 
ёқ ас и га т у ш д и к .
Р а б и у л - а в в а л о й и н и н г б о ш и д а ,
ш ан б а к у н и Синд д ар ёси н и кеч иб , Ка- 
ч а к о т д ар ёси д ан у т д и к ва у н и н г соҳи- 
л и д а т у ш и л д и . К е м а л а р г а б е л г и л а н г а н
б е к л а р , к о т и б л а р ва м а ҳ к а м а х одим ла- 
ри л а ш к а р д а г и а с к а р л а р сон и н и ан и қ- 
лаб, м а ъ л у м қ и л д и л а р . 
К а т т а - к и ч и к , 
я х ш и - ё м о н н а в к а р ва н а в к а р б ў л м аган- 
л а р — ўн и к к и м и н г к и ш и р ў й х а т га оли- 
нибди. Б у й и л д а л а л а р г а ём ги р оз ёғди. 
Тоғ э т а г и д а г и в и л о я т л а р д а эса ё м ғ и р
я х ш и б ў л г а н д и . О з и қ -о н қ а т з а х и р а с и -
ни т ў л д и р и ш т а ш в и ш и д а тоғ этаги би- 
л а н С и й а л к о т й ўли о р қ а л и к е т д и к . Ҳаа- 
ти й г а к к а р н и л о ят и т ў ғр и с и га етгани- 
м и зд а бир а н ҳ о р н и н г ҳ а р ер ҳ а р ерида 
ж у д а к ў п сув т у п л ан и б қ о л г а н и н и кўр- 
д и к . Б у с у в л ар т ам о м ан я х л а б қ о л ган , 
м у з ж у д а қ а л и н б ў л м а с а -д а , бир бар- 
м о қ ч а к е л а р д и . Ҳ и н д у с т о н е р л а р и д а
б ундай м уз к а м д а н -к а м у ч р ай д и . Муз- 
ни ф а қ а т ў ш а н д а к ў р д и к . Н еча й и л д а н
бери Ҳ инд устон да я ш а ё т г а н б ўл сак -д а, 
б ундан б о ш қ а ерда қ о р ва м узд ан асар 
ҳ а м , а л о м а т ҳ ам к ў р м а д и к .
С инддан ж ў н а га ч , беш м ан зи л д а тўх- 
таб, о л т и н ч и
бор к ў ч г а н и м и з д а , Ж у д
тоғига т у т а ш г а н Б а л н а т ж ў г и тоғининг 
о ст и д аг и сув ё қ а с и д а ж о й л а ш г а н Баг- 
й а л л а р ю р т и га к е л и б т у ш д и к . Э ртаси 
к у н и эл учун дон-дун топиш м ақ сади д а 
ш у қ ў н и м ж о й д а қ о л д и к . Ў ш а к у н и ар ақ
и ч и л д и . М улло М уҳам м ад П ар ғар и й кўп 
ҳ и к о я т л а р айтиб берди, ҳатто 
бемаза- 
л и к ҳ ам қ и л д и . М улло Ш ам с ҳам ж онга 
тегад и ган э р т ак ч и эди, бир гап ини бош- 
ласа, к еч г ач а тугатолм асди. О зиқ-овқат 
излаб кетган қ у л ва х и з м а т ч и л а р , я х ш и - 
ёмон к и ш и л а р ч а н г а л з о р ва т о ғл ар н и , 
қ и й и н ва ўтиб бў л м ас ер л ар н и бем ақ- 
сад, н а т и ж а с и з кези б, бир неча к и ш и н и
й ў қ о т д и л а р . К и ч и к т у н қ а т о р ш у ерда 
ҳ ал о к бўлди.
У е р д ан ж ў н а б , Б а ҳ а т д а р ё с и н и н г
Ж ел ам д ан қуйироқдаги кечигидан ўтдик. 
С и й а л к о т д а к ў м а к у ч у н қ о л д и р и л г а н , 
ви л о я т и Б и й м р у ги р и й ва А к р и й а д а бўл- 
ган Вали қ и з и л бизни к ў р и ш учун қош и- 
м изга к ел д и . С и й ал ко тн и ҳим оя қ и л и ш - 
га қ о л м а га н л и ги учун унга ғазаб ва таъ- 
на б и л ан хитоб қ и л г а н эдим , у: „Мен 
в и л о я т га кел ган эдим, Х исрав к ў к ал д о ш
С ий ал ко тдан ч и қ а ё т га н и д а менга хабар 
ҳам қ и л м а д и " , деб зорланди. У нинг бу 
узрин и қабул қ и л д и м ва: „А гар Сийал- 
к о т н и а с р а ш у ч у н қ о л м а г а н б ў л сан г , 
у н д а н е г а Л а ҳ ў р д а б е к л а р г а б о р и б
қ ў ш и л м а д и н г “ , деб ай тган и м д а, у мул- 
зам бўлиб қолд и. У руш я қ и н л и г и боис 
унинг бу гуноҳига унча эътибор қилмадик.
Ушбу ж о йд ан Саййид Тўфон, Саййид 
Л о ч и н н и қў ш от билан Л а ҳ ў р д а ги бек- 
л ар н и н г олдига: „Уруш б ош лам анг, Сий- 
ал к о т ёки П ар сар уга келиб, бизга қўш и- 
л и н г “ , д еган с ў з л а р б ил ан ш о ш и л и н ч
ж ў н а т д и м .
Ҳ а м м а н и н г оғзид а: Ғозихон ўттиз- 
қ и р қ м и н г к и ш и й и ғи б д и ; Д а в л а т х о н
қ а р и ҳоли б илан белига қ и л и ч боглаб- 
ди; булар уруш б о ш ла сал ар к е р а к , де- 
ган г а п л а р эди. Х а ё л и м га : „Г аҳ ёздаҳ 
беҳ, гаҳ н у ҳ “ („Г оҳ ўн бир я х ш и , гоҳ 
т ў қ қ и з " ) деган м ақо л к ел д и. Д ем ак, иш
қ ў л д ан ч и қ и б к е т м асл и г и учун Л аҳур- 
д аги л а р н и ў з и м и з г а қў ш иб , бирга уру- 
ш а в е р а й л и к . Б е к л а р г а одам юбориб, бир 
масофа й ў л н и босиб ўтиб, қ ў ш и н н и Ча- 
ноб д ар ёси қ и р ғ о ғ и д а ж о й л а ш т и р д и м . 
Й ўлдан бориб, Б аҳ л ў л п у р га ўтиб, у под- 
ш о ҳ л и к ери эди, сайр қ и л д и к . Б аҳлўл- 
пур қў р ғо н и Чаноб дарёси ни нг қирғоғи- 
да баланд ж а р устида ж о й л а ш га н . Б у ер 
м енга ж у д а ёқ д и . С и й а л к о т эл и н и шу 
ерга к ў ч и р и ш ҳ а қ и д а ў й л а д и м . Оллоҳ 
х о ҳ л аса, ф урсат б ў л и ш и билан уларни 
к ў ч и р а м а н .
Б а ҳ л ў л п у р д а н қар о р г о ҳ г а ч а к ем ад а 
к е л д и к . К и ч и к з и ё ф а т у ю ш т и р и л д и .
Б а ъ з и л а р ар а қ , б аъ зи л ар бўза ич иш ди, 
б а ъ з и л а р эса м а ъ ж у н ед и л ар . К ем адан 
хуф тон нам ози дан к ей и н ч и қи б , чодир- 
да ҳам озгина ич ил д и. Отлар чар чагани 
учун бир ку нн и шу дарё қирғоғида ўтка- 
зиб, ул ар га дам бердик.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

192
БОБУ РНОМЛ
Раби ул-аввал о й и н и н г ўн тўртинчи- 
сида, ж у м а ку н и С и й ал к о тга келиб туш- 
д и к . Доим Ҳ индустонга борсак, тоғ ва 
д ал а-д аш тдан сон-саноксиз ж а т * ва гу- 
ж у р л ар * * ҳ ў к и з у қўтос овлаш учун ту- 
ш и б к е л и ш а р д и . Б е б о ш л и к ва з у л м
қ и л у в ч и л а р м ана ш у бадбахтлар эди. Бу- 
рун бу ерлар ду ш м ан ери эди. Б и з улар- 
га унча т а з й и қ қ и л о л м асд и к . Энди 
бу 
в и л о я т л а р б изга ў т г а н и д а н к е й и н ҳам
у л ар олдинги и ш л а р и н и давом эттирди- 
лар. С и й ал к о т н и н г қар о р го ҳг а келаёт- 
ган я л а н г о ч , ф а қ и р , бечора к и ш и л а р и - 
га т а ш л а н и б , у л а р н и т а л о н -т о р о ж қи- 
л и ш га ту ш д и л ар . Б еб о ш л и к қи л га н л ар - 
ни топтири б, и к к и -у ч т а с и н и пора-пора 
қи л д и р д и м . Д у ш м ан қаерда эк ан л и г и н и
биладиган одам лардан биз билан қайси 
ж о йд а т ў қ н а ш и ш и м у м к и н л и ги н и аниқ- 
лаб, бизга айтиб юборсинлар, дея Л а ҳ ў р
б ек л ар и г а С ий алкотдан Ш оҳим Нурбек- 
ни чопар қилиб ж ў н атд и м .
Ушбу қароргоҳга бир савдогар келиб, 
С ултон И б р о ҳ и м х о н О л а м х о н н и я к сон
э т г а н и н и хаб ар қ и л д и . Б у н и н г ш а р ҳ и
ш у н д ай : О лам хон р у х сат о л ган д а н ке- 
йин ҳ а м р о ҳ л ар и г а қ а р а м а й , иссиқ кун- 
да и к к и масофа йўлн и бир қ и л и б , Л аҳўр- 
га к е л а д и . О лам хонга р ухсат б ерилган 
п а й т и бутун ўзб ек хон ва с у л т о н л а р и
Б а л х н и ўраб олган эд и л ар . О ла м х о н га 
Ҳиндустон сар и ю р и ш га рухсат бериб, 
ў зи м и з Б а л х устига о т л ан д и к.
Л а ҳ ў р г а к е л га н д а н к е й и н О лам хон 
Ҳ индустондаги б ек л арга подш оҳ сизлар- 
нинг менга ёрдам чи б ў л и ш и н г и зн и айт- 
ди, мен билан бирга юринг, Ғозихонни 
ў зи м и зга қ ў ш и б Д еҳ л и ва Огра устига 
ю рам из, деб айтибди. Б е к л а р унга шун- 
дай дейдилар: „Ғозихонга қ ан д а й иш онч 
билан қ у ш и л а м и з . Б и зга қачон Ғозихон 
у каси Ҳ о ж и х о н н и ўгли билан даргоҳга 
ю борса ё к и у л а р н и га р о в т а р и қ а с и д а
Л а ҳ ў р га ж ў н а тс а, у ҳолда, унга қўш и- 
л и н г. Ш у н д ай бўлмаса, қ ў ш и л м а н г , — 
деган ф армон бўлган. Сиз ҳам туну кун 
у б и л а н ж а н г қ и л д и н г и з , я н а қ а н д а й
и ш о н ч б ил ан қ ў ш и л и ш и н г и з м у м к и н . 
Сизга ҳам қ ў ш и л и н г , деб м асл аҳ а т қил- 
м а с м и з “ .
Б е к л а р ш у н д ай сўзл ар н и айтиб, уни 
қ а й т а р и ш г а қ а н ч а у р и н м аси н л ар , фой- 
даси бўлмади. О ламхон ўғли Ш ерхонни 
Д ав латх о н ва Ғо зи хо нн инг олдига юбор- 
ди, ўғли улар б илан у ч р аш иб , сўзлаш - 
д и л ар . Б и р неча м уддат бандда бўлиб, 
Л а ҳ ў р га банддан қочиб к е л г а н и га и к к и - 
уч ой бўлган Д и ло в ар хо н н и ҳ ам ў зл ар и
б и л а н б и р г а о л и б б о р д и л а р . Л а ҳ ў р д а
вилоят берилган М аҳмудхон Х ониж аҳон- 
ни ҳам ҳ ам роҳ қ и л и б ол д ил ар . Кўрини- 
ш и ч а, у лар Д ав латх он ва Ғозихон Ҳин- 
дустонга қ ў й и л г а н б ек л ар н и ва ум ум ан, 
м а м л а к а т н и н г бу т а р а ф и н и ў з л а р и г а
олади, деб, гапни бир ж о й г а қ ў я д и л а р . 
Д и ловархон билан Ҳ о ж и х о н О лам хонга 
қ ў ш и л и ш л а р и , Д еҳ л и ва Огра ви ло ят- 
л а р и н и о л и ш л а р и к е р а к эд и. И см о и л
Ж и л в о н и й ва я н а ай р им ам и р л а р келиб 
О ламхон б ил ан к ў р и ш а д и л а р . Ш ундан 
сўнг Д еҳ л и га қараб т ў х там асд ан , ш ош иб 
ж ў н а б к ет ад и л ар . А н д ар и й га етган лари- 
да Сулаймон Ш ай х зо д а ҳам О лам хонни 
келиб к ўр ад и . У л а р н и н г қ ў ш и н и ҳам м а- 
си бўлиб ў т т и з -қ и р қ м и н г к и ш и г а етар- 
ди. У лар Д е ҳ л и га келиб, ш а ҳ а р н и ўраб 
о л ад и л ар , бироқ ж а н г бош лай олмайди- 
лар, қ ў р ғо н д а ги л ар га бирор зи ё н -заҳ м ат
ҳам е т к а з о л м а й д и л а р .
Султон И броҳим у л а р н и н г б ирлаш - 
ган ид ан хабар топиб, у л ар устига қ ў ш и н
тортади. У я қ и н р о қ борганда иттиф оқ- 
ч и л а р ҳ ам хабар топиб, қўрғон устидан 
ўтиб Султон И бр оҳ им қ ў ш и н и г а қараб
ю рдилар. У лар агар ку н д у з куни уруш
бош ласак, аф ғон лар бир-биридан уялга- 
нидан қочиб к етм айд и ; кеч аси бостириб 
к и р с а к , қоронғу к е ч а д а биров-бировни 
т ан и м а й д и ва ҳ а р к и м ў зи га ўзи бош- 
л и қ бўлади, деб д у ш м а н г а ч а олти ку р ў ҳ
бўлган ж о й д а н кечаси бостириб к и р и ш - 
ни к е л и ш и б о л ад и л ар . Қуёш ботаётгани- 
да у л а р о т л а р и г а м и н и б и к к и м а р т а
ш а й л а н а д и л а р , к е ч а н и н г и к к и ёк и уч 
қ и с м и н и от устида ў тк ази б , о р қ ага че- 
к и н и ш л о зи м м и ёки олдинга ю риш ке- 
р а к м и , деган м а са л а д а гап ни бир ерга 
қ ў ё л м а й , у ч и н ч и м а р т а к е ч а н и н г бир 
п а ҳ а р и қ о л г а н д а ҳ у ж у м б о ш л а й д и л а р . 
Б у л а р н и н г тунги ҳ у ж у м и (ш аб их у ни ) —
* Ж а т — Ҳ индистонда яш о вч и бир х а л қ .
* *
Г у ж у р — Ҳиндистонда я ш о в ч и бир х а л қ . Ж а т г у ж у р деб ҳам н ом ланад и.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМА
193
чо ди р ва ў т о қ қ а ўт қ ў й и ш э к ан . Ҳам- 
м а ё қ қ а бир бош дан ўт қ ў й и б , тўполон 
к ў т ар ад и л ар . Ж а л о л х о н ж а г ҳ а т ва баъ- 
зи а м и р л а р келиб О ламхон билан кўри- 
ш а д и л а р .
С ултон И бр о ҳ им ў з и н и н г бир неча 
я қ и н к и ш и л а р и билан бирга тонггача уз 
к и ч и к саройчасидан қўэгалм айди. Унга- 
ча тонг ҳам отиб қолади. О ламхоннинг 
одам л ар и х а л қ н и т а л а ш ва ў л ж а унди- 
р и ш б и л ан м а ш г у л б ў л ад и л ар . Султон 
И броҳим нинг аск а р л а р и душ м ан қўш и- 
ни ан ча оз экан ин и кўради. Ш у боис ки- 
ч и к бир гуруҳ ва битта филни уларга қар- 
гаи қўяди лар. Ф ил олдинга қараб югурга 
нида булар тўхтамай қочадилар. Ш у қоч- 
ганича Оламхон Миёни дуоб томонга ке 
чиб ўтади, Панипат атрофидаги жойлар- 
да юриб, я н а П анипат томонга қайтади- 
лар, А ндарийга етганларида бир баҳона 
топиб Миён Сулаймондан уч-тўрт л ак пул 
олади. Исмоил Ж и лво н и й ва Оламхоннинг 
катта ўғли Ж ал о л х о н булардан аж рали б , 
Миёни дуоб тараф га кетадилар.
О ламхон й и қ қ а н аск а р л а р н и н г Сайф- 
хон, Д арёхон, М аҳм удхон, Х о н и ж аҳ о н , 
Ш ай х Ж а м о л Ф ар м у л и й каби бир қис- 
ми ва я н а боитқа к и ш и л а р у ру ш бошлан- 
м аси д ан о қ қочиб, И б р о ҳ и м н и н г олдига 
б о р а д и л а р . О л а м х о н , Д и л о в а р х о н ва 
Ҳ о ж и х о н С аҳ р и н д д ан ў т и ш л а р и билан 
б и з н и н г к е л и б М ал ў тн и о л г а н и м и з д а н
хабар т о п ад и ла р . Ҳ ар доим м енга хай- 
р и х о ҳ б ў л ган ва м е н и деб у ч -т ў р т ой 
аси р л и к д а бўлган Д и лов ар х о н Оламхон- 
ни таш лаб , С ултонпурдаги м ан аи л га ке- 
либ, М ал ў тн и эг а л л а г а н и м и з д а н уч-тўрт 
кун ўтганда, М алўт атр о ф л ар и д а бизнинг 
о л д и м и зга келиб, х и з м а т и м и з г а к и р и ш
и стаги н и б илдирди.
Оламхон ва Ҳ о ж и х о н Ш ат л у т суви- 
дан кечиб, Дун б илан Д а ш т н и н г ўртаси- 
даги тогда ж о й л а ш г а н Гангўта деган бир 
берк қў рго н га келиб ки р а д и л ар . Б и з н и н г
аф гон ва ҳ а з о р а л а р д а н т а ш к и л топган 
ҳ у ж у м ч и л а р и м и з к е л и б , у л а р н и ўраб 
о л и ш ад и . Б у н д ай берк қ ў р го н н и олитп- 
га д е я р л и я қ и н қ о л ган д а қоронғу тутпа- 
ди ва қ а м а л қ и л и н г а н л а р қў р ғон дан чи- 
қиб к ет м о қ ч и бўл ад ил ар . Б и р о қ отлар- 
н и нг дар воза олдида тў далани б қолган-
* Д о и р а — л а г е р , ҳ ар б и й база.
л и ги боис қ а м а л д а г и л а р у ердан чиқол- 
м ай д и л ар . Қ ам ал қ и л и н г а н л а р н и н г қў- 
ш и н и д а ф и л л а р и бор экан . У лар филлар- 
ни олдинга ҳай дай д и л ар . Ж у д а кў п от- 
л арн и ф и л л ар босиб ўлд ирад и. От билан 
ч и қ а о л м аган л а р и д ан кей и н , қоронғида 
яёв ч и қи б , юз м и н г т а ш в и ш л а р билан 
М алўтга к и р м а й , тог томонга қочиб кет- 
ган Гозихонга бориб қ ў ш и л а д и л а р . Го- 
зихон у л ар га р ў й х у ш л и к бермайди.
О лам хон и л о ж с и з қ о л га н и д а н Дун- 
нинг пастидаги П аҳ л ў р атроф ида экани- 
м и зд а келиб х и з м а т и м г а к и р и ш истаги- 
ни билдирди. С и й ал к о тда эк ан и м д а, Ла- 
ҳ ў р д аги ла р д а н одам келиб, эртага ҳам- 
м аси к е л и б , м у л о з а м а т қ и л и ш л а р и н и
айтди.
К ей инги куни эрталаб йўлга тутпиб, 
П арсаруга т у ш д и к . М уҳам м ад А ли ж анг- 
ж а н г , Х о ж а Ҳ у сайн ва я н а б ош қа йи- 
ги тл ар ш у ерда келиб, х и з м а т и м г а кир- 
д и л ар .
Д у ш м ан доираси* Р а в и й дарёсининг 
Л а ҳ ў р т а р а ф и д а г и қ и р ғ о г и д а э к а н ,
Б ў ж а к д а н б о ш л и қ т ай и н л аб , бир неча 
к и ш и н и хабар олиб к е л и ш учун юбор- 
д ик . К еч ан и н г учинчи п а ҳ ар и д а — тун 
о х ир л аб қ о л ган да у лар ду ш м ан б изн инг 
к е л а ё т г а н и м и з н и эш и т и б , о р қ а -о л д и га
қ а р а м а й , бетартиб бир аҳволда қочаёт- 
ган л и ги хаб ар и ни к ел ти рд и л ар .
Эрталаб сафар а н ж о м л а р и , л аш к ар - 
н и н г к ў ч - к ў р о н и н и қ ў й и б , Ш о ҳ Мир 
Ҳ усайн ва Ж о н и б ек н и ў ш а ерда қолди- 
риб, ў з и м и з о л д и н г а қ а р а б ж ў н а д и к .
И к к и намоз ўртаси да К ал ан у р га келиб 
т у ш д и к . М уҳам м ад Султон м ирзо, Одил 
Султон ва бош қа беклар ш у ерга келиб 
х и з м а т и м и з г а к и р д и л а р .
К а л а н у р д а н эрталаб ж ў н а б к ет д и к . 
Й ўлда бизга Ғозихон ва у билан бирга 
қ о ч г а н л а р н и н г я қ и н -а т р о ф д а э к а н л и г и
ҳ а қ и д а х а б а р б еригади. М у ҳ а м м а д и й , 
А ҳм ад ий, Қ у т л у қ қ ад ам , Вали хозин ва 
я қ и н д а Кобулда б е к л и к к а муносиб деб 
топилган беклар бош чилигида бу қочган- 
л а р о р т и д а н қ у в и б б о р и ш у ч у н а с к а р
ж ў н а тд и к . А гар ул ар ни қувиб етолсалар 
ж уд а я х ш и , мабодо ета олмасалар, унда 
М алўт қўрғон идаги одамлар қочиб кет- 
м а с л и к л а р и учун қўр го н н и н г бутун ат-