Халцаро бобур фонди

ТЎҚҚИЗ ЮЗ ЙИГИРМА ОЛТИНЧИ(1519-1520) ЙИЛ ВОҚЕАЛАРИ
М у ҳар р ам о й и н и н г авналида, ш анба 
к у н и Х о ж а Сеёронга к е л д и к . Т е п а л и к к а
я н г и а р и қ ч и қ а р и л г а н эди, ун и н г ёқаси- 
да ш ароб м а ж л и с и булди. Эрталаб отла- 
ниб, Р е г и р а в о н н и сай р қ и л и б , С аййид 
Қосим Б у л б у л и й н и н г у й и га туш иб суҳ- 
бат қ у р д и к . Тонгда у ердан отланиб, маъ- 
ж у н еб, Б и л г а р г а бориб т у ш д и к . Кечқу- 
рун и ч и л а д и г а н бўлса ҳам эр тал аб ху- 
морбосди қ и л д и к . П е ш и н намози вақти- 
га Д у р н о м ага бориб, т у ш д и к . И ч к и л и к
базм и булди, эр тал аб хум орбосди қил- 
д и к . Д у р н о м а н и н г к а т т а с и Ҳ а қ д о д уз 
богини то р тиқ қи л д и .
П ай ш ан б а к ун и отланиб, Н и ж р о вд а 
т о ж и к л а р қ и ш л о г и д а тў х т ад и к .
Ж у м а к у н и Ч и ҳ л ку л б а б илан Борон 
дарёси ўртаси да ов қ и л д и к , ж у д а куп ки- 
й и к о вл ад ик. Қ ўлим азобда бўлганлиги 
боис ўқ отмаётган эдим. Б и р я х ш и тор- 
тиладиган ёй билан бир к и й и к н и н г қўлти- 
гидан отдим. Ўқ пархонасининг ярмига- 
ча кирди. Аср намози пайти овдан қай- 
тиб, Н и ж р о в г а к е л д и к . Эртаси т о н гд а 
Н и ж р о в эли берадиган т о р т и қ о л тм и ш
олтин қ и л и б бел гил ан д и.
Д у ш ан ба к у н и Л а м ғо н н и сайр этиш
н и я т и д а й ў л га ч и қ д и к . Бу сяйрда Ҳумо- 
юн ҳ ам биз б илан бирга бўлади, деган 
х аёл д а эдим. Б и р о қ у қ о л и ш истагини 
б и л д и р д и , К у р а д о во н и д а у нга р у х сат
б ердик. Ў зи м и з к елиб Бадровда т у ш д и к . 
Ў ердан ж ўнаб Ўгбуда тў х т ад и к . Борон 
дарёси да б а л и қ ч и л а р ан ча б ал и қ тутди- 
л ар . Аср нам ози п а й т и солга ж о й л а ш и б
олиб, и ч д и к . Ш ом нам ози дан сўнг сол- 
дан ч и қ и б , о қ у йда ҳам и ч д и к . Ҳ айдар 
а ъ л я м д о р н и Д ев ар и н к о ф и р л ар и олдига 
ю боргандик. Б о ди печ ни нг тубида кофир- 
л а р н и н г к а т т а л а р и бир неча м еш да ша- 
роб к е л т и р и б , и л т и ф о т к ў р с а т д и л а р .
Довондан т у ш г а н и м и з д а ҳаддан таш қа- 
ри кўп ч и г и р т к а к ў р д и к . Эрталаб солга 
ту ш и б , м а ъ ж у н еб, Бўлдондан пастроқ- 
д а с у в д а н ч и қ и б , қ а р о р г о ҳ г а к е л д и к .
С олимиз и к к и т а эди.
Ж у м а к у н и й ў л г а туш иб, Мандиро- 
вардан пастроқдаги тоғ этаги га ж ойл аш - 
д ик. К еч қ у р у н и ч к и л и к базми бўлди.
Ш ан б а к у н и
солга т у ш и б , Д ар у т а 
дараси д ан ўтиб, Ж а ҳ о н н а м о й д а н юқори-
роқда солдан ч и қ д и к . О динапур олдида- 
ги Боги Вафога бордик. Н и н гн аҳ о р ту- 
м ан и н и н г ҳ о к и м и Қиём Ўрдуш оҳ солдан 
ч и қ қ а н и м и з д а келиб, и лтиф от кўрсатди. 
Л а н г а р х о н Н и ё з и й а н ч а в а қ т д а н буён 
Н ил о б д а эди, йу л д а о л д и м и з г а кел иб , 
и лтиф от кў р сатд и . Боги Вафода тўхта- 
д ик , н о р у н ж л ар и ж у д а сяргайибди, май- 
с ал ар и роса етилибди, кў п х у ш ҳ а в о ж о й
б ў л и б д и . Б е ш - о л т и к у н Б о г и В аф о д а 
бўлдик.
Қ и р қ ёш га етиб и ч и ш н и т а ш л а й м а н
— тойиб бўлам ан, деб н и я т қ и л га н д и м , 
қ и р қ ёш га т ў л и ш и м г а оз ва қ т қолган- 
ди, мен эса ҳаддан татпқари кўп ичар- 
дим.
О й н и н г ўн о л т и н ч и с и д а , я к ш а н б а
к ун и саб у ҳ и й қ и л и б ҳ у ш и м и з г а к елиб, 
м я ъ ж у н
ея ё т г а н ч о ғи м и з М улло Ё р ак
п а н ж г о ҳ д а м у х ам м ас у с у л и г а боғлаган 
н а қ ш и н и (куйи ни) и ж р о этди. Я х ш и куй 
боғлабди. А нча м а ҳ а л л а р д а н бери бун- 
д ай н а р с а л а р б и л а н ш у г у л л а н м а с д и м . 
Менда ҳ ам бир ним а я р а т и ш н и ят и пай- 
до бўлди. Шу муносабат билан ,,Чоргоҳ“- 
га к у й б о ғл ад и м . Ў рни к е л г а н д а з и к р
этил ад и .
Чорш анба куни, сабуҳий қ илганим из- 
да м у т о й и б а уч у н: „ К и м к и сортча сўз 
айтса, бир қадаҳ ичсин“ , — дедик. Ш у са- 
бяб билан кўп к и ш и бир пиёладан ичди- 
лар. Бомдод намози вақти чаман ўртаси- 
даги толлар тагида ўтирдик. „К и м ки тур- 
кийча сўэ айтса, бир қадаҳ ичсин“ , — де- 
йи л ди . Б унда ҳам ж у д а к ў п к и ш и бир 
пи ёлад ан ичди. Офтоб ч и қ қ а н и д а ҳовуз 
бўйида н о р у н ж д а р а х т л а р и т аги д а ўти- 
риб и ч д и к . Эртасига Д у таҳ д ан солга ту- 
шиб Ж ў й и Ш о ҳи й га, ундан ч иқиб , Атар- 
га б о р д и к . А т а р д а н о т л а н и б , Д а р а й и
Н урни сайр қ и л и б , Сувсон қ и ш л о ғ и г а ч а
бориб қай ти б , А м лада т ў х т а д и к . Х о ж а 
К алон Б а ж а в р н и я х ш и б о ш қ ар ар д и . У 
м ени нг суҳбатдош им б ўлгани учун уни 
ч а қ и р т и р и б , Б а ж а в р н и в а қ т и н ч а л и к
б о ш қ а р и ш н и Ш оҳ Мир Ҳ у сайн зим м а- 
сига ю к л ад и к .
О йнинг й и ги р м а и к к и н ч и с и д а , шан- 
бя кун и Ш оҳ Мир Ҳ усайнга рухсат бе- 
р и л д и . Ш у к у н и ҳам А м л а д а и ч и л д и . 
Эртасига ёмғир ё қ қ а н эди. К унарга бор-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

188
БОБУ РНОМЛ
гач, 
М а л и к қ у л и н и н г уйи ж о й л а ш г а н
К у л и ги р о м г а к ел и б , ў р т ан ч а у ғ л и н и н г
н о р у н ж з о р тепасид а ж о й л а ш г а н уйида 
т ў х т ад и к . Ём ги р ёгаётганлиги боис но- 
рунж зорга бормай, уша ернинг узида ич 
д и к . Ёгин беҳад куп ёгди. Б и р тилсим 
билардим, ш уни Мулло А лихонга ургат- 
дим. Тўрт парча қогозга ёзиб, тўрт та- 
рафга осди. Ш у заҳоти ёмгир тиниб, ҳаво 
очилиб кетди. Эрталаб солга тушдик. Бош- 
қа бир солга баъэи й и ги т л ар к и рд и ла р .
Б аж ав р , Савод, Кунар ва уша тараф- 
л а р д а бир бўза т а й ё р л а й д и л а р . Ў тл а р
илдизи ва дориворлардан тайёрланадиган 
„ к и м “ деган бир нарса бор. Нондек дума- 
лоқ думалоқ қилиб ясаб, қуритиб сақлай- 
д илар. Бу бўзани нг ач и т қ и с и м ана ш у 
„ к и м “ б ўлади. Б а ъ з и б узал ар и қ а т т и қ
маст қ и л ад и . Аммо гоят а ч ч и қ ва бема- 
за. Бу бўаани ичм оқчи бўлдик, аммо ач- 
ч и қл и ги д ан ичолмай, м аъ ж у н едик.
Н а р и ги солда ў т и р га н А сас, Ҳ асан 
и к р а к ва М астий га ш у бўзадан ичинг- 
л а р , деб б у ю р и л д и . И чи б, маст бўлиб 
Ҳ асан и к р а к б е м азаг а р ч и л и к қ и л а бош- 
л а д и . А с а с н и н г ўзи ҳ ам қ а т т и қ м аст 
бўлган эди, қ а й т а -қ а й т а нохуш қ и л и қ - 
л ар қ и л д и . Ш ундай танг аҳ в о л д а қол- 
д и к к и , х аёли м га уларни солдан тушириб, 
дар ён и н г у тар аф и га ўтказиб т аш л а сак - 
м и, д еган ф и к р к е л д и . Я н а б а ъ з и л а р
улар учун к еч и р и м сўраш ди.
Бу пайтда Б а ж а в р н и Ш оҳ Мир Ҳу- 
сайнга ин о ят қ и л и б , Х о ж а К алонн и ча- 
қ и р т и р д и к . Ч у н к и Х о ж а К алон суҳбат- 
дош дўстим эди. У нинг Б а ж а в р д а бўли- 
ши у з о қ қ а ч ў зи л д и . Б а ж а в р д а г и и ш л а р
а н ч а я х ш и л а н г а н , деб у й л а д и м , Ш оҳ 
Мир Ҳ усайн Б а ж а в р г а к етаётган и д а Ку- 
нар дарёси к еч иги д а биз б илан учраш иб 
қолди. Ч а қ и р и б , баъзи огзаки топш ири қ- 
л ар бериб, ў зи м н и н г к а м а р и м н и инъом
қ ил и б, рухсат бердим.
Н у р ги л т ў гр и си га е т г а н и м и з д а бир 
қ а р и к и ш и келиб, сад ақ а сўради. Солда- 
ги л а р н и н г бири тў н, бири сал л а , бири 
белбог каби н а р сал ар б ердилар. Қ ар и я
кў п нарсал ар олди. Я р и м йўлда бир ёмон 
ж о й д а сол қ а т т и қ у р и л и б , з а р б ед и . 
А нча ваҳ и м ага т у ш д и к . Гарчи сол чукиб 
к ет м аган бўлса-да, Мир М уҳам м ад жо- 
лабон (солчи) сувга й и қ и л и б туш ди. Тун- 
ни А тар я қ и н и д а ў т к азд и к .
Сешанба куни Мандироварга келдик. 
Қутлуққадам, Давлатқадам ва отаси қалъа- 
нинг ичида суҳбат қураётган эдилар. Гар- 
чи унча ях п ш жой бўлмаса ҳам, уларнинг 
кўнгли учун бир неча пиёла ичиб, аср на- 
мози пайти қ у н и м ж о й г а к ел д и к .
Чорш анба куни К ин дгар ч аш м а си га 
бориб, сайр қ и л д и к . К индгар Мандиро- 
вар т у м ан и га т еги ш л и қ и ш л о қ д и р , Бу- 
тун Ламганотда ф ақ а т ш у қ и ш л о қ д а хур- 
мо бор. Бу қ и ш л о қ тоғ этагидан юқори- 
роқда ж о й л а ш г а н . Х у р м о зо р л а р и шар- 
қ и й т ар аф и д а . Б у булоқ х у р м о зо р н и н г 
ёнида, ч ек к ар о қ д ан оқиб ч и қ ад и . Ч а ш м а 
бошидан олти етти қари қу й и р о қ д а гусл 
қ и л и ш учун тош лардан қалаб пана жой 
қили бди лар. Сувни ш у д ар аж а д а юқори 
га олиб ч и қ и б д и л ар к и , сув гусл қилаёт- 
ган киш и н и н г бошидан қуйилади. Бу чаш- 
ма суви ж уда юмшоқ, қ иш ку нл ар и одам 
га бу сув аввал бироз совуқ туюлади, 
сўнгра турган сайин одамга ху ш ёқади.
П айш анба куни Шерхон Таркалоний 
уйига тушириб зиёфат қил д и. П еш ин на 
мози вақти у ердан жўнаб, ясалган балиқ- 
хоналарда балиқ тутдилар. А ввалроқ бу 
балиқхона аҳволоти ҳ ақи да ёзган эдик.
Ж у м а ку н и Х о ж а М ирм ирон қ и ш л о
ги н и н г я қ и н и д а т у х т а д и к . Ш ом намози 
вақ т и д а зи ё ф ат бўлди.
Ш анба ку н и А л и ш а н г билан А лан- 
гор оралигидаги тогда ов қ и л д и к . Бир 
тарафдан ал ан го р л и к л ар , я н а бир тараф 
дан а л и ш а н г л и к л а р доира ясаб, тоғдан 
к и й и к л а р н и па стга ҳ а й д а д и л а р . Ж у д а
кўп к и й и к ўлди. Овдан қайтиб Алангор- 
да м а л и к л а р боғида тўхтаб, суҳбат қур- 
д ик. Олдиндаги ти ш и м н и н г я р м и синиб, 
я р м и қо л ган эди, бугун таом еяётганда 
қолган я р м и ҳам синди. Эрталаб бу ер- 
дан чиқиб, б ал и қ қ а тўр солдик. Туш чоги 
А ли ш ан гга бориб, богда ичилди. Эртаси 
куни тонгда кўп ёмон и ш лар қилиб, ноҳақ 
қонлар т ў к к ан А л и ш ан г м алиги Ҳамза- 
хонни қон талаб этаётган д у ш м анл ар ига 
топш ирдим , қасосларини олдилар.
Сешанба к у н и вирд (дуо) уқиб, Ёнбу 
лоқ й ў л и билан Кобулга қараб ж ў н а д и к . 
Аср намози вақ т и А лгату дарёсидан ке- 
чиб, нам озш ом п а й ти Қорабуғага келиб 
отл ар га ем берилди. Тезда о зги н а овқат 
ҳ о зи р л ад и л а р , отлар ар п аси н и еб тугат- 
гач, я н а й ўлга т у ш д и к .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

БОБУРНОМА
189