|
14.Таҳлилий ва бадиий публицистик жанрлар гуруҳи
БАДИИЙ ПУБЛИТСИСТИКА
Маълумки, жумалистика материалларининг ўзагини публитсистика ташкил
етади. Публитсистика ижтимоий ҳаётни акс эттириш кўринишларидан боТган
адабиёт ва санъатда ҳам кенг ўрин эгаллайди, аммо лининг асосий фаолият
кўрсатадиган майдони журналистикадир. Бадиий публитсистика -
публитсистиканинг энг муҳим таркибий қисми ҳисобланади. Унинг асосий
хусусияти ва публитсистиканинг бошқа қисмларидан фарқи унинг ижтимоий
ҳаётни акс эттиришда адабий-бадиий воситалардан кенг фойдаланиши
ҳисобланади. Қисқа қилиб айтганда, бадиий публитсистика ҳаётни адабиёт
нуқтаи назаридан ёритувчи ижтимоий-ижодий фаолият ҳисобланади. Бадиий
публитсистика фойдаланадиган адабий-бадиий воситалар орасида образ ва
образлилик асосий ўрин тутади. Яъни, бадиий публитсистиканинг асосий қонуни,
бош хусусияти унда образ ва образлиликнинг мавжуд боиишидир.
Образ со£зи анча мураккаб тушунча бўлиб, у аслида русча
отобразит-чизмоқ, кўрмиш бермоқ деган сўздан олмган ва
тасаввурдаги кўриниш қиёфа, шакл, тимсол деган мазмунни беради.
Образ бу - санъатнинг ўзига хос бир ифода кўриниши, санъаткорнинг
воқелик ҳақидаги тасаввурининг аниқ, ёрқин ҳис этадиган бир тарзда
гавдаланишидир. Кенгроқ қилиб айтганда образ онгда борлиқнинг жонли,
ҳаётий тарздаги акси, инъикосидир. Образлилик эса борлиқнинг инъикосида
образ унсурларининг мавжудлиги, иштирок этиши демакдир. Яъни образлиликфақат инсон тасвиридагина эмас, ҳолат, табиат манзаралари, факт ҳодиса ва
воқеаларнинг жонли, ёрқин тасвирланишидир. Образлилик оғзаки нутқда, халқ
оғзаки ижодида, ёзма адабиёт ва санъатнинг барча турларида мавжуддир.
Образ образлиликдан ўз яхлитлиги, мукаммаллиги билан фарқ қилади. Образ
яратиш ва образлиликда ўхшатиш, жонлантириш, сифатлаш, метонимия (бир
сўз ўрнига киноя, кесатиқ тарзида иккинчи сўзни ишлатиш), истиора
(сўзни кўчма маънода ишлатиш), сарказм (аччиқ киноя, истеҳзо) ва
бошқа бадиий воситалар кенг қоТланилади. Юқоридагилар бадиий адабиёт
соҳасида бўлиб, мусиқа, тасвирий санъат, ҳайкалтарошлик, кино, театр,
меъморчилик ва санъатнинг бошқа турларида ҳар бир санъатнинг ўзига хос
тасвирий воситалари қолланилади.
Публитсистикада образ ва образлилик ўзига хос хусусиятларга эга
боиади, бу хусусиятлар публитсистиканинг зиммасига юкланган, унга
қўйилган талаблардан келиб чиқади. Бадиий адабиёт ва санъатда кенг
маънода ўз ифодасини топиши мумкин боиган образ ва образлилик
публитсистикада м аиум даражада чекланган ва ўзига хос ифодаланган
боиади. Бу публитсистиканинг асосий вазифаси боим иш шу кун, айни
замонни акс эттириш, ундаги муаммолар ҳақида жамоатчилик фикрини
шакллантириш, ҳаётни публитсистик жиҳатдан таҳлил қилиш ва зарур хулосалар
чиқариш зарурати билан боглиқдир. Яъни, сўз санъати боим иш адабиётда
кенг имкониятларга эга боиган образ ва образлилик сўз сиёсати боим иш
публитсистикада ўзига ажратилган оим гагм а эга боиади. Бошқача қилиб
айтганда публитсистиканинг ижтимоий-ижодий тўқимасида мавжуд боиган
сиёсат, фан бадиий ижод маҳсули боиган образ ва образлиликка керакли
даражадагина оcрин беради ва у публитсистик асар олдига қўйилган мақсад,
ҳамда чиқарилиши лозим боиган ижтимоий хулосага хизмат қилади.
Публитсистиканинг ахборий қисмида образ ва образлилик қаттиқ
чекланган, аксарият ҳолларда эса ортиқча ҳисобланади. Чунки бу қисм
публитсистиканинг асосий вазифаси оммага фактлар, воқеа ва ҳодисалар
ҳақида хабар беради, янгиликлар етказади. Бу ўринда образ ва
образлиликнинг аралашуви хабар, янгиликлар ҳақидаги тушунчаламинг
бузилишига олиб келади. Публитсистиканинг иккинчи бир муҳим қисми боиган
ҳамда ҳаётдаги факт, воқеа ва ҳодисаларни баҳолаш, таҳлил этиш орқали
уларнинг моҳиятини очиб беришга қаратилган таҳлилий публитсистикада ҳам
образ ва образлиликдан фойдаланиш чекланган тусда боиади. Аммо айрим
ҳолларда, кишилар фаолиятини ёритишда маълум даражада образлилик,
жонлантириш, тасвир воситалари қолланилиши мумкин. Шу билан биргаликда
ҳаётдаги воқеа ва ҳодисаларнинг моҳиятини очиб бериш, жонлантириш,
одамларнинг ҳис-туйғуларим уйғотиш учун маълум маънода образ ва
образлилик киритилиши мумкин. Фақат бадиий публитсистикада образ ва
образлилик кенг қоиланилади, чунки бадиий публитсистик материалларда
ҳаётий воқеаларни жонлантириб тасвирланиши, инсонлар фаолияти, воқеа ва
ҳодисалар кенг, ҳар тарафлама акс эттирилиши, ўқувчининг онгигагина эмас
ҳис-туйғусига ҳам таъсир этиш талаб этилади. Бу бадиий публитсистиканинг
жанрларида ўз ифодасини топади.
Маълумки жанр - шакл ва мазмун жиҳатдан ўзига хос белгиларга эга
бўлган санъат асари туридир. Публитсистика жанрлари ҳам шакл ва мазмун
жиҳатдан ўзига хос хусусиятларга эгадир, улар ҳам худди адабиёт ва
санъатдаги жанрлар сингари кичикдан каттага, ягонадан умумийга,
оддийликдан мукаммалликка ўсиб боради.
Публитсистиканинг бадуй турига оид жанрлар лавҳа, очерк, эссе, фелетон
ва памтлcтдир. Ма/кур жанрларда ҳаёт воқеалари, муаммолари кенг тарзда
ёритилиши сабабли уларда хабардор этиш, таҳлил қилиш билан биргаликда бадиий
тасвир \ оситаларидан ҳам кенг фойдаланилади, ҳамда уларда образ ва
образлилик кенг қўлланилади. Аммо мазкур жанрларда ҳам образ ва
образлилик бу жанрларга оид ҳаёт воқеалари, яъни уларнинг мавзуси ҳамда
жамоатчилик фикрми уйғотиш учун чиқанладиган публитсистик хулосаларга
хизмат қилиши лозимдир. Биз қуйида мазкур жанрларнинг ўзига хос
хусусиятлари, улардаги образ ва образлилик даражаси ва бошқа бадиий
публитсистик воситаларни кўриб ўтамиз.
Do'stlaringiz bilan baham: |
