H. T. Tursunov, T. U. Raximov ekologiya o’quv qo’llanma Toshkent

istiqbolda tabiiy resurslaming katta manbai hisoblanadi. Oksanlar
suvida Mendeleev davriy jadvalidagi barcha elementlar mavjuddir.
74

---

Dkeanlar tubida temir-marganets konkretsiyalarining katta zaxiralari
miqlangan. So’nggi yillarda okeanning hayotga eng boy qirg’oq
zonasi-200 m.gacha chuqurlikdagi shelf qismida neft-gaz konlari
;obora ko’proq ishga solinmoqda. Bu o’z navbatida okean suvlari iflo s
lanishi. Okean tubidan neft qazib olishning keskin kuchayishiga olib
keldi. Hozirgacha aniqlangan qazilma boilik zaxiralari isrofgarchilik
bilan foydalanilganda tez tugab qolishi mumkin. Ba’zi xisoblarga
Karaganda neft va gaz zaxiralari XXI asming o’rtalarigacha yetishi
mumkin, xolos. Bunday sharoitlarda yoqilgi qazilmalaridan oqilona
foydalanish va yangi, noananaviy energetik manbalami (quyosh
energiyasi, shamol energiyasi, yeming ichki energiyasi va boshqalar)
ishga solish muhim ahamiyat kasb etadi. Tog’-kon sanoatida mineral
qazilma boyliklar olinayotganda atrof muhitga salbiy ta’sir ko’rsatiladi
va uning oqibatlari «zanjir rektsiyasi» ko’rinishida namoyon bo’ladi.
Chiqindilar uyumlaridan gektariga 2001. dan ortiqchasi o’chiriladi. O’n
minglab gektar unumdor yerlar industrial dashtlarga aylanadi. Suv,
havo, tuproq ifloslanadi, o ’simlik va hayvonlar zarar ko’radi.
Tashlandiq yerlarni tiklash rekultivatsiya deb yuritiladi. Rekultivatsiya
ikki bosqichda amalga oshiriladi: 1- kon texnik rekultivatsiya, 2-
biologik rekultivatsiya. Birinchi bosqichda yer yuzasi tekislanadi,
holati yaxshilanadi va biologik rekultivatsiyadan so’ng tuproq qatlami
va o’simligi tiklanadi. Bunday uchastkalardan dam olish va boshqa
maqsadlarda foydalanish mumkin. Yer ostidan turli zararli chiqindilami