Х. И. Ирсалиев ортопедик стоматология

Функционал қолиплар протез чегараларини (четларини) шакллантириш 
усули бўйича: пассив харакатлар ёрдамида шакллантиришга, (яъни шифокор 
томонидан амалга ошириладиган) ва беморнинг ўзи фаолиятли синамалар, 
чайнов ва бошқа харакатлар ёрдамида шакллантириш тушунилади. (Лаб, тил, 
лунж харакатлари) 
Функционал (фаолиятли) қолиплар олишда, биз протез майдонидаги 
шиллиқ қаватнинг эзилиш даражасига қараб хам фарқланади. Яъни 
функционал қолиплар босим остида, босимсиз ва аралаш холатларда олиниши 
мумкин. Бундай қолиплар протез майдонидаги шиллиқ қаватнинг холатига 
боғлиқ холда танланади. 
Бундан ташқари қолиплар (нусхалар) икки қаватли (қатламли) бўлиши 
мумкин. Бунда қолипнинг биринчи қавати зичлиги юқори бўлган қолип 

---

99 
олувчи хом ашёлар билан олинади (Алгинат, термопластик). Сўнгра биринчи 
қаватни устига силикон асосли қолип олувчи хом аше билан тўлдирилиб, яна 
иккинчи марта қолип олинади. Бунда иккинчи қават протез майдони 
рельефини янада аниқ чиқишини таъминлайди. 
Протезлашнинг муваффакиятларини кафолатловчи яхши қолип (нусха) 
олишда кўпгина турли омиллар мухим ахамиятга эга. Аниқ қолип олиш 
усулни пухта эгаллаш, хар бир аниқ холатдаги протез майдонининг ўзига хос 
хусусиятларини пухта хисобга олиш орқали эришиладиган шифокор
махорати мухим ўрин тутади. 
Аник қолип олишда шифокор махоратидан ташқари қолип олувчи хом 
ашёнинг хоссалари мухим ахамиятга эга. Унинг асосийси пластиклик
булиб, яьни хом аше тегиб турган юзадаги барча хосилаларни тўлдириши
хамда берилган шаклини сақлашидир. Пластиклик хусусиятига эга бўлган
кўпгина табиий ва синтетик моддалар мавжуд, бироқ улардан айримларигина 
қолип (нусха) олишга яроқлидир. Бунга сабаб, қолип олувчи хом ашёларнинг 
бир қатор тиббий техник хусусиятларга эга бўлишидир.