Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


боб. ГЕТЕРОЗИС ВА САБЗАВОТ ЭКИНЛАРИ СЕЛЕКЦИЯСИДА



Download 0,95 Mb.
bet38/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

4 боб. ГЕТЕРОЗИС ВА САБЗАВОТ ЭКИНЛАРИ СЕЛЕКЦИЯСИДА
УНДАН ФОЙДАЛАНИШ

  1. Гетерозисга дойр умумий масалалар

Гетерозиснинг ахамияни. ^андай булмасин экин навлари чатиштирилганида биринчи авлод дурагайлари куггинча яшашга купрок Крдир ва купрок махсулдор булиши билан ота-она усимликлардан Фарк килади. Дурагайларнинг хосилдорлиги ва бошка белгцлари жихатидан ота- она усимликларининг энг яхшисидан хам устун туриш хУсусияни гетерозис деб аталади.
99Гетерозис бир ёки бир нечта белгилар буйича, масалан усимликлар айрим органлари (барглари, бошлари, илдизмевалари мевалари ва бошкалари) нинг шакланишида ёки умумий габитуси яъии бутун шакли-шамойили, ахволининг шаклланишида намоён булиши мумкин. Аксари бу усимликларнинг усиши ва етилишининг тезлашуви, физиологик белгилар (нокулай шароитлар ва касалликхарга чидамлилик саклаб куйишга яроклилик ва бошкалар)нинг узгариши, биокимёвий белгиларнинг (курук моддалар, кандлар, витаминлар ва бошка моддалар микдорининг) узгача булиб колиши билан намоён булади, гетерозиснинг нечогаик намоён булиши эса, чатиштирищ учун каидай навлар танлаб олинганига богаикдир. Ота-она жуфтлари жуда яхши, мос килиб танланганида хосилдорлиги жихатидан энг яхши ота-она усимликдан 20-50 фоиз устун турадиган, юкори сифатли махсулот берадиган биринчи авлод дурагайларини олиш мумкин. (23-расм).


23-расм. Тарвузда гетерозис ходисаси: 1- Корол куби 92; 2 - Белий
длинний 105; 3 - дурагай

Чатииггирилаётган ота-она усимликлар уртасида морфологик ва бошка белгилар жихатидан нечогаик катта тафовутлар булса, гетерозис шунчалих кучлирок намоён булади. Чатиштирилаётган усимликлар келиб чикиши, вегетация даврининг муддати, турли иклим шароитларида устиришга мосланганлиги жихатидан хар хил гуруххарга мансуб булган махалларда одатда ана шундай ходиса кузатилади. Чунончи, помидорда она нав фосфор билан халий мул буладиган озик билан, ота нав эса одатдагича озик билан устирилган, шунингдек она нав кучат килиб, ота нав эса кучатсиз етиштирилган булса, гетерозиснинг хосилдорлик буйича кучлирок намоён булиши Узбекистан шароитларида аникланган. Хосилдорликка, меваларининг товарлик холати ва таъми-мазасига тааллукли гетерозис тарвузда меваси турли шаклда булган хар хил навлар чатиштирштганида,
овунда эса, ботаник жихатдан хар хил тур-хиларга мансуб навлар чатиштирилганида кучлирок намоён булади.
Экинлар парваришига кушимча сарф-даражатлар килмай туриб, ардан юкори хосил ва яхши сифатли махсулот олиш сабзавотчилик учун амалий жихатдан катта диккатта сазовордир. Шунинг учун хам сабзавот экинлари селекциясида янги навни яратиш билан тугалланадиган мумтоз селекция билан бир каторда янги йуналиш - биринчи авлод гетерозис дурагайларини етиштириб чикариш кенг расм будди. Алохида танлаб рлинган навлар ёки алокдда етиштирилгак линиялар бир-бири билан чатиштирилиб, дурагай уруглар олинади ва буларни товар махсулот етиштириш учун ишлаб чикаришга берилади. Бу усимликларнинг уруглари йигиб олинмайди. Ишлаб чикаришни кейинги йилларда таъминлаб бориш учун такрор чатиштириш йули билан янги биринчи авлоднинг дурагай уруглари олинади.
Иссикхона сабзавотчилиги амалиётида жахоннинг Купчилик мамлакатларида бодринг ва помидор етиштиришда acocan навлардан фойдаланилмай, балки биринчи авлод гетерозис дурагайларидан фойдаланилади. Гетерозис дурагайхардан Узбекистан сабзавотчилищца хам кенг фойдаланилади. Хозир иссикхоналар, яъни теплицалар учун Навбахор деган дурагай нав, очик ерларга экиш учун Хрсилдор деган бодринг, Зарчопон деган крвун навлари районлаштирилган. Тарвузнинг Белий длинний 105 х Король Куби 92, Корол Куби 92 х Белий длинний 105, Кузибой 30 х Белий длинний 105 деган, ковушшнг Ичи кизил х Чугари, Ок этли Шахарпалак х Босволди, помидорнинг Волгоградский 5/95 х Талалихин, Волгоградский 5/95 х Юсуповский деган истикболли гетерозис дурагайлари етиштирилган.
Дастлабки линияларни етиштириб чикариш. Четдан чангла- надиган усимликларда гетерозис ходисаси бир неча авлод мобайнида узидан чанглатиб, алохида етиштириб чикарилган ва шунинг учун купгина генлари буйича гомозигот булган усимликларни чатиш- тиришда айникса кучли намоён булади. Гетерозис дурагайларни олишга дойр селекция жараёнининг схемаси, мокият эътибори билан айтганда, мана бундай хоссаларга эга булган линияларни: бир-бири билан табиий равишда чатишиб, 100 фоиз дурагай уругаар чикишини таъминлаб бера оладиган; юкори даражада комбинацияланиш хусусиянига; асосий хужалик белгиларини назорат килувчи ген аллеллари буйича гомозиготликка эга булган линияларни яратишдан иборат.
Юкори даражада комбинацияланиш хусусиянига эга булган линияларни етиштириш иши дастлабки материал манбаи сифатидаги навхарни танлаб олишдан бошланади. Бувда иккинчи авлодда ажралиш уоДисаси руй беради, деб хавотирланишга асос йук. Бу уринда ажралиш Х,одисаси эпистатик ва утадоминант таъсир билан биргаликда кунинча тетерозиснинг хаммадан кура купрок намоён булишини таъминлаб берадиган булгани учун унга йул куйиш мумкин булибгина холмасдац, балки унинг руй бериши уринли хамдир. Навлар усиб-униши ва махсулотининг иишатилиши жихатидан табиатан бир гурухга мансуб булгани маъкул. Бошка гурухга мансуб навлардан хам фойдаланищ мумкин, лекин бунда уша бошка гурухиаги нав учун хос белгалар рецессив генлар туфайли юзага чикадиган булиши керак. Мазкур холда бошка гурух навларидан фойдаланиш уринли хам булади, чунки ота- оналар бир-биридан нечошик купроц, фарц, циладиган булса, гетерозис хам шунча кучлироц намоён булади. Хар бир нав усимликлари ирсий жихатдан жуда хилма-хил булиши туфайли навларни танлашнинг узи билангина чекланиб цолиш камлих цилади, навнинг ичида хам знг цимматли усимликларни танлаш керак булади.
Селекция жараёнининг купгина схемалари линияларнинг комбинацияланиш хусусиянини бахолаш ишини аждодларидан бошлашни кузда тутади. Бунинг учун икки нав усимликлари чатиштирилади-да, дурагайларига бахо бериб чицилади. Бу ишни ё хар бир авлодда ёки авлодларнинг фацат баъзиларида утказилади. Бахолашда усимликларнинг умумий ва хусусий лаёхати тафовут хилинади.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish