Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


боб. СЕЛЕКЦИЯ ЖАРАЕНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА НАВ СИНАШ



Download 0,95 Mb.
bet44/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

боб. СЕЛЕКЦИЯ ЖАРАЕНИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ВА НАВ СИНАШ

  1. Селекция жараёнини ташкил этиш ва унинг техникаси

Селекция ишиии ташкил этиш ва унинг мазмуни. Селекция жараёни янги навларни яратишга дойр мураккаб чора-тадбирлар мажмуасини уз ичига олади. У ижрочи ходимларнинг малакаси юкори ва анчагина мураккаб замонавий асбоб-ускуна, жихозлар булиишни талаб этади. Селекция иши одатда илмий-текшириш муассасалари ва олий ухув юртларвда бажарилади. Мамлакатимизда Узбекистан сабзавот-полиз экшшари ва картошкачилик илмий-текшириш институт, Узбекистан усимликшунослик илмий-текшириш института, Тошкент Давлат аграр университета ва Самарканд Кцшлок хужалик института сабзавот хамда нолиз экинлари ва картошка селекцияси билан шуFулланади. Буларнинг ишини кцшлок хужалиги буйича Узбекистан илмий-ишлаб чикариш маркази мувофиклаштириб боради. Селекция ишини олиб боришда бир-бирига якин булган бир ёки бир нечта экин селекциясини олиб борадиган булимлар, лабораториялар ёки ходимлардан иборат гурухлар ташкил эталади. Селекция шшшинг хажми катта булса, селекция булимларида цитология, физиология ва биокимё, радиология, фитопатология, энтомология, хужайралар ва тукималар культураси лабораториялар и ёки гурухлари ташкил этилади ва хоказо.
Селекция жараёнини туFри ташкил этиш селекция булимлари ихтиёрида харорати, намлиги, Ёругаиги ва хавосининг газ таркиби идора этилиб, ростлаб туриладиган омборлар ва музхоналар; кучатхоналар, иссикхона, яъни теплицалар, фитотрон, шунингдек усимликларни устириш, уларни урганиш, текшириб, синаб куриш, купайтириш учун бир нечта ер участкалари булиишни кузда тутади.
Сабзавот экинлари билан олиб бориладиган селекция ишини тезлаштириш учун усимликлардан йил давомида бир нечта авлод олишга имкон берадиган иссикхоналар ва фитотронлардан фойдаланилади. Фитотронларда, иссикхоналардан фарк килиб, усимликларнинг ирсий жихатдан мухим булган хусусиятларини аниклаб бориш учун зарур шароитларни яратиш мумкин. Берилган йрограмма буйича одатдан ташкари, яъни экстремал об- хаво %1ароитларини (гармсел туриши, совук тушиши ва бошкаларни) ёки одатдагидан бошкача булиб бирга кушилган иклим омилларини (харорат паст булгани холда равшан Ёругаик булиб туриши ва бошкаларни) юзага келтирса булади. Бу нарса селекция жараёнини тезлаштириш ва усимликлар ирсиятини урганиш учун кенг имкониятлар яратади.
Селекционерлар одатда каттакон дастлабки материалга эга булади Ва турли йуналишларда иш олиб бориб, хар хил максадларга мулжалланган навларни яратади. Бундан ташкари, битта максадда ишлатиладиган навни яратиш турли йулларда ва хар хил дастлабки материал билан бошланиши мумкин. Шу муносабат билан ишда селекция жараёнининг бир нечта боскичларида турган бир нечта намуна булиши мумкин. Шу сабабдан ишнинг кулай булиши учун мавжуд селекция материали ва унга ажратиладиган ер майдони айрим участкаларга - кучатхоналарга булинади. Буларнинг хар бири уз номига эта булиб, кандай максадга мулжалланганлиги ва унда олиб бориладиган ишнинг табиатига кура бошкаларидан фарк килади. Селекция жараёни дастлабки материал кучатхонасида бошланиб, селекция ва назорат кучатхонасида давом эттирилади ва конкурс билан нав синаш кучатхонасида поёнига етказилади. Яратилган нав конкурс билан нав синашдан муваффакдят билан утганидан кейин давлат синовига топширилади.
Нав намуналари, дурагайлар, оилалар ва бошка селекция материалини хужалик белгилари буйича холисона бахолаш учун уларнинг шу белгиларини яхин атрофда усувчи ва стандарт, яъни андоза деб аталувчи районлаштирилган навларнинг белгиларига селекция кучатхонасидан бошлаб солиштириб чикилади. Уларни урганиш муддати 2-5 ва бундан кура купрок хужалик хосилини олиш билан белгиланади. Намуналарни бахолашда барча кузатувлар ва хисобга олиш ишлари хар бир делянкада олиб борилади, кейин эса уртача курсаткичлар хисоблаб чикилади. Бахоланадиган белгилар ва бахолашнинг аникдигига ккуйиладиган талаблар селекция жараёнининг илк боскичларидан кейинги боскичларига утилган сайин купайиб боради. Коллекцион ва селекцион кучатхоналарда булар контроль хучатхоналардаги, хусусан, конкурс синовлари кучатхона- ларидагидан кура анча кам булади.
Баколаш ишини утказиб булгандан кейин танлаб куйилади энг яхши усимликлар, яъни булгуси оила ёки линияларнинг дастлабки аждодлари козикчалар, ёрликкар, рангдор богловлар билан белгилаб куйилади-да, уругларини йигиб олишга киришилади. Редиска, салат, пиёз ва мевалари курук буладйган бошка экинлар, уларнинг уруглари расо етилгунича даланинг узида йуколиб кетишига йул куймаслик учун, узига бошаб куйилади ёрликкари билан бирга Тупрокдан суFориб олинади ва усти ёпик жойга осиб куйилади.
Бодринг, помидор ва мевалари серсув булиб, узок, вакт мобайнида мева тугиб турадиган бошка усимликлар косили бир неча марта, вакти-вакти билан йигиб турилади. УруFини олишда бижгиш шароитлари бир хил булиши учун кар бир намунани алокида идишга жойлаш херакмас, яхшиси, кар бир намунанинг уругларини алокида халтача ёки дока салфеткага жойлаб, пластмасса ёрлигини кам ушанга солиш ва огзини боглаб, камма намуналарни шиша идишга жойлаш ва устига мевасининг сувини куйиб куйиш керак.
Икки йиллик усимликларда ажратиб олинган энг яхши усимликлар ёгоч ёки пластмасса ёрлик билан белгиланади-да, саклаб куйилади. Илдизмевали усимликларда ёрликкар намуналар жой- ланган яшикчаларга солиб куйилади, карамда эса мис сим билан узагига боктаб куйилади. саклаш муддати утганидан кейин уруFгсиклар саклашга яроклилиги ва касалликларга чидамлилиги жи\атидан баколаб чикилади, селекция максадларига туFри келмай- диганлари яроксизга чикарилади. Уругаик усимликларни экиш схемалари ва уларга килинадиган барча парвариш усуллари кар бир усимликнинг чангланиши бекаму-куст таъминланадиган були- шига карашилиши керак. Бунинг учун чангланадиган бир гурук усимликлар билан банд буладиган участка мумкин кадар квадрат шаклида, кулланиладиган агротехника усуларининг хаммаси эса уз вактида ва юкори сифатли килиб бажариладиган булиши керак. Уругаик усимликларни шикастланишдан саклаш учун уларни козикчалар ёки шпаллерларга богааб куйилади. Усимликлар хосили пишиб, йивиб-териб олишга келганидан кейин улар кесиб ёки су]гу- риб олинади ва богааб ккуйиладиган ёрликхар билан таъминланиб, обдон етилтириш ёки куритиш учун усти берк жойга осиб куйилади. Уругаари махсус селекция молотилкалари билан ёки кулда янчилади ва тозаланганидан кейин тегишли ёзувлари бор коFOЗ пакетларга солиб, экишгача сакланади.
Узок давом этадиган селекция иши натижасида талайгина маълумот берадиган каттагина материал тупланиб борадики, бу мате- риалдан бошка мутахассислар ёки селекционернинг узи кейинчалик фойдаланиши мумкин. Ана шу материални яхшилаб системага солиш учун унда уз аксини топадиган селекция иши тегишлича хужжатлаштирилган холда олиб борилади. Шу хилдаги мутлако зарур хужжатлар жумласига куйидагилар киради: уруFлар каталоги, йиллик дала дафтарлари, изоляция килинган участкаларга экиладиган экинлар дафтарлари, синалаётган намуналарни бахолаш дафтарлари, ишнинг режалари ва унга дойр хисоботлар, ишлаб чикариш сино- вининг актлари, етиштирилаётган элита ва репродукция китоблари.
Уругаар каталоги икки кадимга булинади: унинг биринчи кисмига селекция учун материал тарикасида ишлатиш максадида келтирила- диган уруг намуналари туFрисидаги маълумотлар (келтирилган куни, Каердан олингани, номи, кискача таърифи, уругаарнинг микдори, сарфи); иккинчисига - янги оилалар, линиялар ва дурагай популяция- ларнинг бош аждодлари сифатида ишлатиладиган энг яхши усимлик- лардан хар йили олинадиган уругаар туFрисидаги маълумотлар ёзилади (намунанинг номери, келиб чикиши, уругаарнинг микдори, °линган ва сарфланган вакти).
Синалаётган намуналарни бахолаш дафтарига фенологик кузатув- ларнинг натижалари, хосилдорлик курсаткичлари, хосилнинг сифати, касалликлар ва зараркунандалар билан зарарланиш даражаси, она усимлик ва ур\а ларининг саклаб куйишга чидамлилиги ва бощкалар ёзиб борилади. Етиштирилаётган элита ва репродукция хусусида селекция ишининг охирги боскичида юритиладиган китобга олинган уруглар туFрисидаги маълумотлар, уларнинг келиб чикиши ва сифатини тасдикдовчи хужжатлар (дала синовлари, навларни текширищ актлари, уругаар сифатини текшириш тугрисидаги актлар) нинг номерлари, уругаар бсриб юборилган кун саиаси ва уларнинг микдори, уруFларни бериш вактида тузилган хужжатларнинг номерлари ёзилади.
Шартли белгилар кулланиладиган булса, уларнинг маъноси шу белгилар ишлатилган жойнинг узида ёки дафтарнинг охирида тушунтириб куйилгаи, яъни уларнинг халити берилган булиши керак.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish