Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Ер участкасини танлаш, дслянкаларни жойлаштириш ва агротехника хусусиятлари



Download 0,95 Mb.
bet45/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Ер участкасини танлаш, дслянкаларни жойлаштириш ва агротехника хусусиятлари. Селекция иши учун мулжалланган ер участкаси рельефи, ер ости сувларининг чукур ёки юза жойлашгани, ифлосланганининг хили ва даражаси жихатидан бир текис ва Тупрога бир жиисли булиши керак. Дастлаб куйилгаи тажрибапарда бу участкада 5-6 йил бир хил экинларни экиб, бир хил агротехникани кулланиб борилади. Бундай хилннмайдигаи булса, ер шароити ва бошкаларни, яъни агрофонни бир холипга келтириш - текислаб олиш учун тенглаштирувчи экинлар экилади.
Тенглаштирувчи экиы - тажрибага атаб ажратилган участканинг паст- балацдлиги, яъни оласини камайтириш, тенглаиггириш максадида дон ёки сабзавот экинларини бахорда сидирFасига экйшдир. Уларни экишдан олдин ерга катта дозалардаги органик ва минерал уFитларни бир текис солиб туриб, ерпи кузда чукур килиб шудгорланади. Селекция ва уруFчилик билан шуFулланадиган илмий муассасаларда тенглаштирувчи экинлар хар бир даланинг ярмига экилади. Келаси йили даланинг шу ярмига селекция ва уруFчилик максадларида бошка экин, иккинчи ярмига эса, тенглаштирувчи экин экилади. Булгуси тажриба участкасинипг Тупрок унумдорлиги жихатидан нечогаик бир текис холга келганини аникдаш максадида сидирFа килиб, кандай булмасип бирор экин экиб курилади, рекогносцировка (разведка) экини деб шуни айтилади. Хосилни йиииб-териб олиш олдидан даланинг хаммаси майдони бир-бирига тенг булган бир канча элементар делянкаларга булинади. Шулардан хар бирининг хосили алокица-алохида йиииб-териб олинади. Квадрат ёки туFри бурчак доирасида бир-бирига тахалиб тур га н ва хосилдорлиш бир хил булган делянка гурухлари бирлаштирилади, пайваста майдоп деб шуни айтилади, бу майдонга кейинги экиш махалида барча намуналарнинг айрим бир такрорини жойлаштиришга харакат хилинади.
Хар бир кучатхонадаги иав-намупалар сони аникдаиганидан кейин делянка ва кучатхонанинг улчамлари, уларнинг шакли ва майдонда оладигаи жойи белгиланади. Уларнинг майдони намуналарнинг сони ва намунадаги усимликлар микдорига бод лик. Усимликларга парвариш хйлиш махалида механизация воситаладан фойдаданишга имкон яратиш учун барча кучатхоналарда Усимликлар бир хил схема буйича жойлаштирилади ва делян- каларнинг буйи хам бир хил килиб олинади. Делянкада ундаги каторлар ёки ленталар сонини, кучатхонада эса, такрорлар сонини узгартириш йули билан керакли экин калинлигига, яъни усим- ликларнинг зарур сонда булишига эришилади. Делянкаларнинг энг кулай шакли узун томони суториш арикхари буйлаб жойлаштирилган туири туртбурчак шаклидир.
Делянканинг катта-кичиклиги уруF олиш учун кимматли усимликларни етиштириб чикаришни, уларни етарлича аник бахолашни таъминлайдиган намунада канча усимликлар булиши зарурлигига, шунингдек усимликларнинг озикданиш майдонига бод лик Селекция жараёнининг турли боскиахарида, яъни хар хил кучатхоналарда делянкадаги зарур усимликлар сони шу делянканинг майдони ва усимликлар калинлиги билан белгиланади. 1кв.м майдонга жойлаштириладиган усимликлар сони куйидагича булиши тавсия этилади: сабзи билан петрушка - 54-95, редиска - 43-71, ШолFOм - 27­48, ловлаги - 21-36, тури - 14-24, бош пиёз - 18-36, саримсок - 21-48, помидор
- 1,9-5,7, карам - 2-4.
Тажриба участкаси Тупрогининг унумдорлига ва ундаги бошка шароитлар хар хил булади, шуларни текислаш, баравар килиб олиш учун хар бир иамуна бир неча хайтарих (вариант) холида экилади. Кдйтарих деб участканинг турли кисмларига жойлаштирилган бир номли делянкалар сонини айтилади, синалаётган намуналарнинг тула Туплами, мажмуасини уз ичига оладигаи участка кисми эса кайтарма деб аталади. Одатда 2-4 та хайтарих кулланилади ва ишни поёнига етказадиган масъулиятли боскичлардагина булар 6-8 тага етказилади. Кдйтарикхар сони купайиб бориши билан делянкадага усимликлар сони камайиб боради. Ишнинг илк боскичларидан бир мупча кечки боскичларига утилган сайин усимликларнинг умумий сони бир кадар ортиб боради.
Усимликлар усадиган мухит шароитлари ва уларга килинадигаи парвариш битта кайтарик доирасида бир хил булиши керак шундапша намуналар уртасидаги тафовутлар факатгина ирсиятга богаик булиб чикади. Бунинг учун битта хайтарих билан банд буладиган участками квадратга якин шаклда килиб олинади, усимликларни экиш, парвариш ^илиш ва хосилини йигиб- териб олиш ишларининг хаммаси баравар ва бир хилда сифатли килиб бажарилади. Тажриба куйишда синалаётган навларни жойлаштиришнинг икки усули кулланилади: 1) жуфт усул, бунда синалаётган икки нав уртасига учинчи - стандарт нав жойлаштирилади. Синалаётган навлар куп ву Тупрок билан рельеф шароитлари жуда хар хил булганида шу усул кулланилади; 2) куп мартали хайтарикхар усули, бунда кайтариклар 3-8 та булгани холда стандартлар синалаётган ; чавларнинг 5-10 таси оралаб жойлаштирилади. Участка нечогаик текис килиб олинган, бараварлаштирилган булса, стандарт навлар орасидаги масофа шунча куп ва тажриба кайтарикхари шунча кам булади ва аксинча. Тажриба кайтарикхари участкада бир ёки бир неча ярус килиб жойлаштирилиши мумкин (29-расм).
29 расм расм. Тажриба майдонининг схемаси. Синалаётган бешта навни
битта стандарт нав билан бирга жойлаштириш. А - уч кайтарикли; Б - беш
кайтарикли; В - икки ярусли ва турт кайтарикли килиб жойлаштириш.
Синалаётган туртта навни иккита стандарт нав билан бирга жойлаштириш: Г
- уч ярусли ва уч кайтарикли; Д - беш ярусли ва беш кайтарикли килиб
жойлаштириш.
Уч кайтарикда тажриба уч ярусга жойлаштирилади ва бунда делянканинг хар бир ярусидан битта кайтарик жой олади. Туртта кайтарикда эса, тажрибани икки ёки уч ярусга жойлаштирилади ва хар бир ярусда битта ёки иккита кайтарикли делянкалар булади. Тажрибани икки-турт ярусда куйиш мумкин булмаса, уни битта ярусга жойлаштирилади.
Экинларни тасодифан зарарланиш, пайкон булшццан, кушни участкаларнинг таъсиридан саклаш учун бугун тажриба участкасининг гир айланаси буйлаб эни 2-3' м келадиган каторлар ва делянкалар куринишида албатта ихота йуллари (кимоя экинлари) колдирилади. Участканинг боши ва охирги томонида экинлар катор ораларини ишлаш ва бошка парвариш юмушларини бажариш вактида тракторларнинг айланиб олиши учун эни куп деганда 6 м келадиган бурилиш йуллари колдирилади. Тажриба участкаси кудудида яруслар оралигидаги йулкалар белгилаб куйилади, булар кучатхоналар уртасидаги чегаралар булиб хисобланади. Делянкалар, яруслар оралигидаги йулкалар, ихота йуллари ва бошка тафсилотларни жойлаштириш плани маълум кисобдаги масштабда миллиметрли KоFOЗга чизилади.
Тажрибанинг аникдиги участканинг бир текислиги билан бир каторда агротехника ишларининг бир вактда утказилиши ва уларнинг сифатига, айникса экинларнинг сийракпигига куп даражада богаикдир.
118 экса V вактда кейинги кузатувлар олиб борилмайди, делянка майдонининг бир кисми ёки бутун-бутун кайтарикхар тажрибадан чикариб ташланади. Делянка участкасидаги усимликларнинг хакикий калинлиги 50 фоизни ташкил этадиган ва бундан кура камрок булса, бу делянка бутунлай тажрибадан чикариб ташланади.
Селекция участкасининг Тупрок-иклим шароитлари мазкур минтакада куп учраб турадиган шароитлардан катта фарк кдлмайдиган булиши керак. Тажриба экинлари хусусида минтакадаги илгор хужаликлар учун хос булган юксак агротехника кулланилиши керак. Бундай агротехника усимликларнинг усиб, ривожланиб бориши учун бир хилдаги шароитларни яратишга карашилган булиши лозим. Шунга эришмок, учун барча агротехника усул- амаллари энг яхши, шу билан бирга киска муддатларда, бараварига ва бир хилда сифатли килиб бажарилади. Усимликларнинг усиб, униши учун бир хилда яратилган шароитлар синалаётган намуналарда ташки мухит таъсири остида руй берадиган тафовутларни камайтиради ва усимликларнинг ирсий тафовутларини яхширок, аниклаб олишга ёрдам беради.
Селекция участкасига органик ва минерал уFитларни у та участканинг хамма томонига баравар, бир текис килиб солиш зарур. Шудгорлаш ишини уз вактида утказиш ва бир кунда тугаллаш, ерни эса, булгуси каторлар йуналишига тик тушириладиган килиб хайдаш керак.
ТуFри экиш нормасига амал килиш учун хар бир намунанинг уругаари пакетларга солинади, бу пакетларнинг сони кайтарикхар сонига тенг булади ва уларга кайтарикцинг номери, даланинг тартиб номери, номи, дастлабки материалнинг номи, оила ёки линиянинг номери ёзиб куйилади. Уругаар участкада кандай тартиб билан экиладиган булса, пакетлар хам худди шундай тартиб билан яшчикларга жойланади. Пакетлар билан бирга - пакетнинг тартиб номери ёзиб куйилади ёрликхар хам яшчикларга солинади.
Битта синов гурух,ига кирадиган намуналарнинг уругаари бир кунда экиб олиниши зарур, экишни эртасига колдириш маъкул эмас. Намуналар куп булганлиги учун экишда танаффус килиш зарур булиб колса, бундай танаффусни кайтарикни экиш тугалланганидан кейин килиш лозим. Кучатли сабзавот экинлари билан ишлашда синалаётган барча намуналарнинг кучатларини бир хилдаги шароитларда устириб бориш зарур. Кучат ва уругаар мазкур минтакада расм булган муддатларнинг узида экилади ва бунда усимликларни жойлаштириш хусусида уша минтакада кабул ВДлинган схемага амал килиб борилади. Борди-ю, усимликлар °Датдаги муддатларда экилганида уларни купайтириб олиш мумкин булмайдиган булса, ана шундагина селекция ишида экиш уУДДатларини узгартиришга йул куйилади. Бу колда бир йиллик Усимликлар пишган уруF бериши мумкин булган муддатларда, икки йиллик усимликлар эса, она Тупларини саклашга олиб ккуйиладиган вакт келFунча етилиб оладиган муддатларда экилади. Селекция экимларига килинадиган барча парвариш ишлари (яганалаш, тагини юмшатиш, бегона утларни йукотиш, суFориш , озик бериш ишлари ва бошкалар) бутун участкада бир вактнинг узида, баравар ва бир хил сифатли килиб утказилади, шуща усимликларнинг усиб, униши шароитларининг бир хилиги бузилмайди.
Усимликларнинг росили намуналар пишиб, етклган сайин бир йула ёки кун марталаб йигиб олинади. Аввал ажрагиб куйилади энг яхши усимликларнинг косили, кейин эса, колганларининг косили йигиб териб олинади.

  1. Кучатхоналар

Кучатхона-селекция даласининг маълум максадни мулжаллаб селекция материали устириладиган бир кисмидир. Кучатхоналар уларда олиб бориладиган селекция ишининг табиати жикатидан бир-биридан фарк килади. Уларда усимликлар изчиллик билан парвариш килиб, тарбиялаб борилади, танлаб олинади, баколанади ва купайтирилади. Сабзавот экинлари селекциясида энг асосий кучатхоналар: дастлабки материал ёки селекция материали кучатхонаси, контрол кучатхона, конкурс синови ёки станцияда нав синаш кучатхоналаридир.
Хар бир кучатхона доирасида селекция материали баъзан бир мунча майда кисмларга булинади. Масалан, дастлабки материал кучатхонасида коллекция участкаси ва дурагай участкалари ажра- тилади. Бошка кучатхоналарда селекция материали селекция ишининг йуналишига мос равишда кисмларга булинади (тез пишарлиги, саклашга яроклилиги ва бошкаларни назарда тутиб).

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish