Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги



Download 0,95 Mb.
bet39/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Умумий комбинацией лаёцат тахдил хилинаётган белгининг намоён булишидаги цандай хусусиятларни мазкур линия узининг иштироци билан олинган хамма дурагайларга утказишини курсатиб беради. Бу лаёхат белгининг уша линия иштирокида олинган дурагайлардаги уртача катталиги билан синалаётган барча дурагайлардаги умумий уртача катталиги уртасидаги айирмага цараб белгиланади. Бу айирма хиймати катта булганида мусбат сон, кичик булганида манфий сон билан ифодаланиши мумкин.
Линиянинг хусусий комбинацион лаёхати белгининг дурагайда намоён булиши ота-она усимликларнинг умумий комбинацион лаёхатига кура руёбга чицади, деб кутилганидан кура ханча фарц цилишига цараб белгиланади. Дурагайда белги иккала ота-она комбинацион лаёхатининг биргаликда таъсир этган махалдагидан кура кучлироц намоён булса, у холда хусусий комбинацион лаёхатни мусбат деб, бордию, сустроц намоён булса, уни манфий деб хисобланади.
Ишнинг биринчи босхдчида бошца навнинг купгина линиялари билан чатиштиришда умумий комбинацион лаёхатнинг нечошик яхши дурагайлар бериши бахоланади. Бунда купинча бошца нав чанглари аралашмаси билан чанглаш усули цулланилади. Ишнинг кейинги босцичида бир нав энг яхши линияларининг усимликлари бошца навнинг энг яхши линиялари билан чатиштирилади ва олинган дурагайларнинг сифатига караб линияларнинг хусусий комбинацион лаёхати тугрисида фикр юритилади, яъни турли навларнинг хайси икки линиясини бир-бири билан чатиштириш энг яхши сифатли дурагайлар олишга имкон бериши аникланади. Дурагай уругларни куплаб ишлаб чикариш учун худди мана шу дурагайлардан фойдаланилади.
Биринчи авлод дурагайларининг юкори сифатли эканини курсатадиган энг мухим мезон уларнинг тезпишарлиги, Тупи ва махсулдор органларининг катта-кичиклиги жихатидан бир текис, экин парвариши ва хосилни йигиб- териб олиш ишларини механизмлар билан бажаришга имкон берадиган булишидир. Бунга чатиштириш учун гомозигот линияларни олиш йули билан эришиш мумкин. Четдан чангланадиган усимликларда гомозиготлилик табиий холатдир, шунинг учун уларни текислашда муаммолар пайдо булмайди. Четдан чангланадиган усимликларда линияни текислаб олишнинг зарур шарти уларни табиий гетерозигот холатдан сунъий гомозигот холатга утказишдир. Бунга усимликларни мажбуран узидан чанглатиш йули билан эришилади, шунинг натижасида олинадиган авлодларда у ёки бу белгиси жихатидан гомозигот булган усимликларнинг улуши авлоддан авлодга утган сари купайиб боради. Агар битта ген туFрисида гап бораётган булса, инбридингда гомозигот усимликлар улуши хар бир авлодда икки баравар ортади. Линиянинг етарли даражада гомозигот булишига эришиш учун 5-7 йил мобайнида инбридинг утказиб борилади.
Усимликларни мажбуран узидан чанглатиш бир капча усимликларда инбрид депрессия юз беришига олиб келади. Шу муносабат билан кам кимматли гетерозигот усимликлар билан бир каторда керакли гомозигот усимликларни хам йукотиб юбормаслик учун саралаш ишини жуда синчиклаб утказиш лозим булади.

  1. Дурагай ypyi лар олиш усуллари

Биринчи авлод дурагай уругларини олиш учун чатиштирилаётган усимликларнинг биридан иккинчисига чанг кучиб утишини таъминлаш
зарур. Бунинг учун узидан чангланадиган усимликларда узидан чангланиш ходисасини бартараф этиш, четдан чангланадиганларида эса, уларни нав ёки линия доирасида четдан чанглантириш зарур булади. Дурагай уруFларни куплаб ишлаб чикаришда усимлик гулларини бичиб куйиш ва чангни кулда кучириб утказиш жуда кийин. Шу сабадан усимликларнинг биологиК хусусиятларига караб четдан чангланиши ёки чатиштирилаётган линиялар ичида кайта (четдан) чангланиши кийин ёки мумкиН булмайдиган формалар яратилган. Буларда чанг шамол ёки хашаротлар ёрдамида утади.
Усимликларнинг биологик хусусиятлари ва селекционерларнинг Кулга киритган ютукларига караб усимликларни кайта чанглашнинг зурли усуллари, махсус усимлик формаларини етиштириб чикаришнй талаб кдлмайдиган, аммо куп микдор уруF олишга имкон бермайдигаН анча оддий усуллар хам, махсус линияларни етиштиришни талаб киладиган, лекин куп микдор юкори сифатли дурагай ypyF олишга имкон берадиган бир мунча мураккаб усуллар хам кулланилади.
Махсус линияларни етиштириб чицаришни талаб килмайдигап усуллар. Булар каторига навларнинг эркин холда кайта (четдан) чангланиши, ихки уйли усимликларни дурагайлащ ва усимлик гулларини кулда чанглатиш киради.
Эркин кайта чангланиш четдан чангланадиган усимликлар билац ишлаш махалида кулланилади. Бунда икки навнинг она усимлнкларч бир бирини чанглайдиган булиши учун навбатлашиб берадиган каторлар холида ёки шахмат тартибида экилади. Натижада уругаар аралашмаси олинади, унда 50­60 фоиз уругаар дурагай уругаар булади. Олинадиган дурагайлар кам фоизни ташкил этадиган булгани учун бу усул унча расм булган эмас.
Эркин кайта чангланиш рецессив холдаги маркер белгилардан фойдаланиб кулланиладиган булса, купрок самара беради. Бунда она усимликлар тарикасида маркер белгиларига эга булиб, вегетация даврининг бошида осон таниб олинадиган усимликлардан фойдаланилади. Она нав чангги билан кайта чанглаиишдан хосил булган усимликлар кучат етиштириш ёки нихолларни яганалащ вактида маркер белгиларига караб юлиб ташланади - яроксизга чикарилади. Бу нарса экин ичида кам сарф- даражат килган ходца факат дурагай усимликларни колдиришга имкон беради.
Маркер белгилар тарикасида: карамда мум Бубори йук барглардан, помидорда - Тупининг штамб типда ва баргининг картошка нусха булишидан фойдаланилади. Бу усул ни четдан чангланадиган усимликларда кулланилганда маркер белгиларига эга булган навлар чангловчи усимликлардан кура 3-4 баравар купрок экилади, урувлар эса, факат шу навлардан йивилади; узидан чангланадиган усимликларда маркер белгиларига эга булган усимликларнинг гуллари мумкин кадар барвакт, бичиб куйилмасидан туриб, чанглатилади.
Бир уйли, айрим ЖИБГСЛИ усимликлар (бодринг, кабачки)нинг дурагай уругаарини куплаб ишлаб чикаришда эркин холда кайта чанглаш усулларидан бири кулланилади ва бунда чатиштирилаётган нав ёки линияларнинг она усимлиги тарикасида ривожланишининг илк боскичларида эркак гуллари жуда кам буладиган ёки умуман булмайдиган усимликлардан фойдаланилади.
УрFOчи гул чикарадиган формалар биринчи марта 1924 йили Украинада Н.Н.Ткаченко томонидан бодрингда топилган эди. Хозир урFOчи гул чикарадиган талайгина бодринг навлари бор. Уларнинг баъзилари (Посредник-97, Плодовитый-147, Изобильный-131) дан очик ерлар, бошкалари (Одностебельный-33, Нацу Фусинария, Ива) дан иссикхоналар учун дурагайлар етиштиришда фойдаланилади. УзбекистоБща Плодовитий- 147 навини Маргиланский-822 нави билан чатиштириб олинган хосилдор номли бодринг дурагайи ва иссикхоналарга экиш учун Ива навини Узбекский-740 нави билан атиштириб олинган Навбахор дурагайи яратилган.
УрFOчи гулли усимликларни купайтириш учун усимликларда как гуллар сунъий равишда иайдо килинади. Бунинг учун нихолларга ривожланишининг 1 -2 барг чикадиган фазасига келншда О {5-0,20% ли гиббереллин эритмаси пуркалади. Дурагай уруыарни к“плаб ишлаб чицаришда ypF04u гулли усимликлар чангловчи нав усимликлари билан навбатлашиб борадиган цаторларга экилади. Гуллаш бошланганида она нав орасидаги эркак гулли усимликлар олиб ташланади, дастлабки мевалари эса, овцатта ишлатнлади. Эркак гулли усимликлар олиб ташланганидан кейин тугилган мевалар уругаикка цолдирилади.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish