Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Касалликларга чидамлилик ва уни белгилаб берадиган омиллар



Download 0,95 Mb.
bet37/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Касалликларга чидамлилик ва уни белгилаб берадиган омиллар. Сабзавот экинлари турли хил 3aM6ypyF, бактериал касалликлар ва вирус касалликларига чалинадиган булади. Дал ада булсин, саклаб куйиш махалида булсин, руй берадиган хосил нобудгарчилиги талайгина микдорларга етади. Шу муносабат билан, Хаммадан куп таркачган ва зарарли касалликларга чидамли навларни яратиш сабзавот экинлари хосилдорлигини ва сифатини оширишда ; Мухим ахамиятга эга.
Сабзавот экинларининг хар хил турлари одатда турлича патоген омиллар билан зарарланади. Шу билан бирга битта касаллик кузFатувчисининг узи бир туркумга ва хатто бир оилага мансуб купгина турларда ухшаш касаллиютарни келтириб чикаради (ковокдошларда ун-шудринг, карамдошларда илдиз чириш касаллилигини). Бирок,, хар хил тур ва тур доирасвдаги хар хил навларга мансуб усимликларнинг касалликлар билан зарарланиш даражаси хар хил булади.
Усимликларнинг касаллик билан зарарланмаслиги ёки зарар- ланса хам, у ёки бу даражада зарарланиш лаёкати чиДамлилик деб аталади. Бу - организмнинг унга патоген омил кириб олишига канчалик каршилик килишини курсатадиган микдорий белшдир. Чидамлилик тула, юкори, уртача, суст булиши ёки бутунлай бул- маслиги мумкин. Патоген омил га бутунлай берилмаслик иммунитет деб аталади. Чидамлиликнинг жуда паст булиши ва умуман булмаслиги берилувчанлик деб таърифланади. Берилувчан усим- ликлар орасида шундайлари буладики, уларда касалликнинг аломатлари суст ифодаланади ёки булмайди, бундай усимликлар толерант (бардошли) усимликлар деб аталади. Хадцан ташкари сезувчанлик яъни патоген омил кириб олган жойда хужайраларнинг тез улиб кетиши туфайли уша омилнинг таркалиб бориншга, усимликда жойлашиб колишига олиб келадиган сезувчанлик ута сезувчанлик дейилади.
Усимликларнинг патогенга чидамлилиги бир ханча механизмларга боглик булиб, турли омиллар билан таъминланади. Бу омиллар уч гурухга булинади: анатомо-морфологик функционал-физиологик ва кимёвий омиллар.
Анатомо-морфологик омиллар жумласига усимяикда пукак Тукима, кутикуласида мум губори, кисмларида туклари бор-йуклиги ва калинлиги, огазчаларнинг сони, катта-кичиклиги ва шакли киради. Эпидермисининг хобихлари калинлашган, бир талай майда-майда OFизчалари бор усимликлар ёки барг ва меваларининг эпидермиси калин кутикулага эга ёки мум губор ё булмаса, калин туклар билан хоплапган усимликлар камрок даражада касалланади. Бу мосламалар усимликларни уларга патогенлар утишидан сахлаб туради. Кутикуланинг калинлиги билан кулранг чириш касаллигига чидамлилик уртасида богланиш борлиги помидор, карам ва бошка усимликларда аникланган.
Функционал-физиологик омиллар жумласига касаллик кузFатувчисининг споралари унишига жавобан OFизчаларнинг бекиладиган ёки анча кечки найтларда спораларнинг униши учун нокулай шароитлар юзага келадиган булиши, шунингдек усимликларнинг зарарлангап жарокат юзасида патогенлар учун захарли моддалари буладиган махсус Тукима (жарокат неридермаси) хосил кила олиши киради. Баъзи усимликларда микроорганизмлар кириб колган махадца ксилема томирларида тилалар хосил булиб, томирлар жародат смолалари билан тидилиб доладики, бу - иатогеннинг яна таркалиб боришига йул дуймайди. Шу додиса нечогаид тез руй берадиган булса, нав шуича чидамли булади. Чунончи, помидорнинг чидамли навлари вилг билан зарарланганида томирларида тилалар касаллик юддан пайтдан дисоблагацца 10 кундан кейин хосил булади, бу касалликка берилувчан, яъни чидамсиз навларда эса 21 кундан кейин хосил булади.
Кимёвий омиллар даторига патоген учун ёки ташиб юрадиган организм учун озид моддалар йудлиги, захарли моддалар борлиги, хужайра ширасидаш pH нинг нокулай, осмотик босимнинг баланд булиши ва моддалар алмашинувининг бошда хусусиятлари киради. Жанубий районларда помидор штамб навларининг столбур билан кам касалланиши шунга богаидки, бу ерларда флоэма шираси вирусларни ташиб юрадиган чигирткаларнинг озикланиши учун унча боп келмайди. Бош пиёзнинг ташкй пустлари рангли буладиган навлари од пиёз навларига Караганда буйин чириш ва антракноз, яъни доракуя касаллиги билан камрок, зарарланади, чунки рангли пиёз пустлари куриб колганида хужайраларида патоген микро- организмлар учун захарли булган фенолли бирикмалар хосил булади.
Усимликлар чидамлилигининг энг кенг таркалган омили атро- фдаги мудитга турли-туман антибиотик моддалар - фитонцидлар чикариб туриш лаёдатидир. Фитонцид моддалар таркибини кенг доирада узгартириш усимликларнинг у ёки бу касалликларга чидамлилигини оширишнинг усулларидан бири булиб хисобланади. Фитонцидлар орасида шундай бир гуруд моддалар - фитоплексинлар борки, булар касалланган жойдан душни хужайраларга патоген микроорганизм утишига жавобан ажралиб чикади. Фитоплекси1шар касалланган жой томон сурилиб, патоген микроорганизмнинг таркалишини тухтатиб дуяди. Усимликларнинг илдизларидан ажралиб чидадиган кимёвий моддалар илдиз системасини зарарлайдиган патогенлардан садлашга ёрдам бериши мумкин.
Кимёвий омиллар жумласига некротик реакция (ута сезувчанлик реакцияси) дам киради. Бунда патоген микроорганизмлар ажратиб чихарадиган моддалар ичида феноллар буладиган вакуолалар мембраналарининг функциясини бузади. Шунда феноллар вакуолалардан чидиб, цитоплазмадаги ферментлар таъсирида оксидланади-да, хужайрани емирадиган хининларни хосил дилади. Хужайра далок булади ва у билан бирга патоген дам улиб кетади. Бу ходиса нечогаик тезрод содир булса, юзага келадиган некротик доглар шунча кичик ва нав шунча чидамли булади. Патоген микроорганизмга курсатиладиган таъсирнинг табиати ва даражасига караб, чидамлиликнинг икки тури тафовут этилади: иРДДа хос ёки горизонтал ва ирдда хос булмаган (умумий) ёки вертикал чидамлилик. Унинг биринчи тури касаллик дузгатувчи- ' ларнинг фадат битта ёки бир нечта ирдлари хусусида яхши намоён булиши ва юкори самара бериши билан ажралиб туради (помидорда

  • фитофтороз, кунгир дог, фузариоз сулиш; ловияда - занг; салатда

  • мозаика; харахмда илдиз чириш касалликлари хусусида). Чидамли- ликнинг иккинчи тури мазкур патоген организмнинг хамма иркда- рига, баъзида эса, хар хил турдаги микроорганизмларга хам уртача даражада таъсир утказиши билан таърифланади.

Иркка хос чидамлилик одатда битта ген томонидан назорат калинади, аксари доминант аллелга боа лик булади. Осонгина наслга утиб борадиган ва аник-равшан юзага чикадиган булгани учун бу турдаги чидамлиликни бир селекция материалидан иккинчисига утказишда алохида кцйинчиликлар тушлмайди. Бирок,, битта иркдаги патогенга алохида чидамлилик курсатадиган нав яратиш иши, факатгина агар уша ирх мазкур экин битадиган минтакада яккаю- ягона булса, ана шундагина самарали булади. Бу минтакада башарти бошка иркхар хам булса, биринчи ирх нобуд булиб кетганидан кейин бу ирххар бояги вирулентликни касб этиб, янги навни касалланти- раверади. Купгина патоген ирххарига нисбатан чидамлиликни битта усимликнинг узида мужассам килиш хозирча жуда хийин (карамда чириш ва помидорда кунгир догаи пайдо киладиган иркхар унтадан ортади, баъзи замбуруFларда эса, юздан ортик ирххар булади).
Шу сабабдан селекционерлар хозир умумий чидамлиликка алохида эътибор беришади, бундай чидамлилик гарчи иркха хос чидамлиликдек усимликларни туда химоя килишни таъминлаб бермаса-да, патогенларнинг деярли барча ирххарига кор килади. Умумий чидамлилик кичик генлар деб аталадиган, усимликларнинг турли-туман анатомо-морфологик функционал физиологпк ва кимёвий хусусиятларшш белгилаб берадиган, патогеннинг усимликларга кириб, тархалиб боришига тусхднлик килиб, уни сусайтириб хуядиган бир талай генлар томонидан назорат хилинади. У усиумлик тузилиши ва хаёт-фаолиянининг хар хил ген аллеллари томонидан белгиланадиган хусусиятлари туфайли пайдо буладики, шу нарса улариинг хупчилигини битта генотипга бирлаштиришга имкон беради.
Касалликларга чидамлиликка карашилган селекциянинг дастлабки материали ва методлари. Сабзавот экинларини касалликларга чидамли килиб етиштиришда усихмликлар билан патогенлар уртасида, шунингдек айрим навлар билан иркхар уртасидаги муносабатларнинг мураккаб ва хилма-хил булишини, чунончи, паразитларнинг турли физиологик иркхари ва хар хил ареаллари булишини, битта навнинг узида турли иркхарга нисбатан чидамлилик булиши хмумкинлигини хисобга олиш керак.
Чидамли усимликлар навини яратишга дойр селекция иши куйидаги вазифаларнинг бири ёки бир нечтасини хал кдлищдан иборат булади: мазкур навда мавжуд булган чидамлиликни кучайтириш, чидамлилик генларини чидамли усимликлардан чидамсиз усимликларга кучириш, чидамлилик генини яратиш.
Селекция килинаётган нав ёки мазкур турдаги усимлик бошка навларининг патогенга курсатадиган умумий чидамлилиги хамда бу патогеннинг айрим иркхарига нисбатан юзага чикарадиган хусусий чидамлилиги суст булса, ана шундай холларда чидамлиликни кучайтириш чоралари курилади. Чидамлиликни кучайтиришга бир нечта чидамлилик генларини битта генотипга бирлаштириш йули билан эришилади. Айни вактда турли навлар ва популяциядаги айрим нав усимликларининг чидамлилиги табиатан кдндай эканини тахдил килиб чикиш зарур булади. Агар бу чидамлилик турли белгилар билан белгиланадиган ва хар хил белгининг намоён булиш даражаси талайгина аллелларга богаик булса, бунга эришиш мумкин (баъзи усимликларда чидамлилик фитонцидларининг фаоллилигига, бошкаларда - кутикула калинлигига, учинчи хил усимликларда эса - кутикулада патоген учун захарли моддалар борлигига боглик булади ва хоказо). Мазкур колда селекция жараёнининг схемаси чидамли дурагай популяциялар яратишни ва танлаш методларидан биронтасини кулланишни таъминлаб берадиган у ёки бу белгини мумкин кадар купрок намоён эта оладиган генотипларни мавжуд популяцняларда кддириб топишдан иборат булади. Агар дастлабки материал тарикасида чидамсиз навлар олинган булса, усимликларни чидамлиликка бахолаш натижаларига караб туриб, бир неча авлодлар давомида оилаларни катъий килиб танлаш ишини утказиш баъзан кифоя килади.
Тукима ва хужайраларни озик мухитида, яъни культура тарзида устириш йули билан хам чидамлиликни кучайтиришга эришилади. Таркибида касаллик кузFатувчиларининг токсинлари булган озик мухитида хужайралар устирилганида уларнинг шу токсинларга хаммадан кура чидамли булганларигина омон колади. Мана шулардан касалликка чидамли экани купрок эхтимол булган усимликларни етиштириб чикариш (регенерациялаш) мумкин. Бу методларни картошкада халка чириш ва курук, чириш касалликларига, макроспориоз, ризоктанияга чидамлилик юзага келтиришга карашилган селекцияда ва бошка экинлар селекциясида кулланса булади.
Чидамлилик генини бир формалардан бошкаларига кучириш усули мазкур навга хос булган белгиларнинг бутун мажмуасини саклаб колиш зарур булган махалларда кулланилади. Агар чидамлилик иркка хос булиб, кандай булмасин бирор навда укузатиладиган ва осонгина наслдан-наслга утиб борадиган булса, буни уддалаш кийин эмас. Бунинг учун танлашга керак буладиган Дастлабки материал беккросс методи билан яратилади. Чидамлилик гени доминант булганида касалликка берилувчан нав унга чидамли нав билан чатиштирилади. Касалликка берилувчан нав олинган Дурагай чангги билан чатиштирилади. Олинган биринчи беккрос авлод оилавий танлашни утказиш учун дастлабки материал булиб хизмат килади. Чидамли формалар орасида хужалик учун кимматли бедгилар мажмуасига эга булган формалар булмаса, кейинги беккрос авлодини олиш учун усимлик навларини чатиштириш инщда уларнинг энг яхшиларидан фойдаланилади. Популяцияда оилаларнинг бош аждодлари ажратилади. Оилавий танлашни чидамлилик генн буйича текис аллеллар олингунча давом эттириб борилади.
Кучириб утказилаётган чидамлилик рецессив генга алокадор булса, биринчи беккрос авлодида чидамли усимликлар булмайди. Олинган популяцияларда усимликларни дастлабки нав - реципиент белгилари буйича ажратиптга, булардан олинган оилалардан эса, чидамли усимликларни кдцириб куриш ва улардан кейинги авлод оилаларини олишга туFри келади. Узбекистонда Кутана деган чала маданий хинд ховуни навидан фойдаланиш йули билан Шахарпалак Ичикпзил, Ок. УPУF, Куй бош навларининг ун- шудринг касаллигига берилмайдиган, фузариоз сулиш касаллкгига жуда чидамли булган аналоптари олинган.
Чщгамлилик гени усимликнинг ёввойи холда усадиган хиларидан хам утказилиши мумкин, лекин бу усимликлар чатишгиришга ярайдиган ва серпушт дурагайлар берадиган булиши керак. Бу холда етиштириб чикарилгап чидамли усимликларни чидамлилик билан туташган холда наслдан наслга утиб борадиган номаъкул белгалардан халос этишга алокадор кушимча хийинчиликлар тугалади. Шу нарса селекция килинаётган материал хажмини ва танланадиган авлодлар сонини оширишни талаб килади. Чунончи, У вирусга чидамлилик генига эга булган, бу вирус таьсирига берилмайдиган ёввойи уS. 51о1опйегшп туридан келиб чикдан бир канча картошка навлари бор.
Баъзан туFри келмаслих яъни номувофикдик тусикхарини енгиш ва олинган дурагайларнинг жинсий стершшигини бартараф этиш зарурати келиб чикади. Бу масалаларни хал килиш учун селекци- онерлар Юкорида тасвирлаб утилган полиплоидия ва Тукима культураси усулларини кулланишади. Масалан, Тукимадаги озик мухитида устириш, яъки культура килиш шароитларида полиплоид- лаш ёрдамида бош пиёз билан батун-пиёз, олтой турлараро дурагай- лари, шунингдек батун-пиёз* билан шнит-пиёз дурагайларининг фертил формалари олинганки, булар барг чкхариши, пиёзчалар тугиши жихатидан жуда хилма-хил булиб, иероноспорозга чидамли- дир. Оддий помидор билан нематода ва вирус мозаикасига анча чидамли булган перу помидорный чатиштирищцан олинган дурагай- нинг етилмаган уругааридан муртакларни култура килиш методи билан нихоллар
олинади.
Агар хмазкур турда ва бир-бирига яхин хариндош булган турлар популяцияларида мазкур иатогенга чидамлилик булмаса, у вахтда чидамлилик генини яратии1 зарур булиб холади. Бунинг учун энг химматли навларга мутагенларни таъсир эттириш йули билан дастлабки популяциялар яратилади. Айни вахтда ишлов бериладиган материалларни хар хил хилиб олиш ва уларга турли мутагенлар билан ва турли усулларда таъсир утказиш уринлидир. Чидамлилик генларини яратишда ген инженерияси методларини хулланишнинг катта истихболлари бор.
Усимликларнинг касалликларга чидамли булишига харашилган селекцияда уларга селекция жараёнининг хамма босхичларида бахо бериб борилади. Чидамлилик рецессив ген томонидан назорат хилинадиган булса, бахолаш иши уша ген гомозигот холатда була оладиган авлодлардагина утказилади. Бахолаш усулини танлашда объектив, яъни холисона курсаткичларга эга булиш ва селекция ишида муваффахият козониш имкониятларига хараб иш курилади.
Касалликларга чидамлиликни фахат патоген жуда куп тархалиб кетган йиллардашна аних; бахолаш мумкин. Бошха йилларда патоген микроорганизм популяциялари ёки айрим иркхарини усимликларга юктириш ва уша микроорганизмларнинг хаёт-фаолияни учун хулай шароитларни (ёрутих намлих харорат шароитларини) яратишга туFри келади. Юхтириш усуллари касаллик хузгатувчисининг усимликка кириш хусусиянига богаик. Агар у илдизлар орхали кирадиган булса, усимлик хузгатувчихар юкдириб хуйилади субстратда устирилади; башарти усимликдаги жарохатлар орхали кирадиган булса, усимликни игна ёки жилвир хоFOЗ билан зарарлаб, зарарлан- ган жойларига касаллик хузгатувчилари юктирилади; агар булар усимликнинг барглари орхали утадиган булса, усимликка споралар суспензияси пуркалади ёки бу суспензия томизгич ё булмаса, муйха- лам билан усимлик баргига туширилади.
Касалликка чидамлилик хусусиянига бахо бериш учун селекция материали сунъий йул билан касаллик юктирилган шароитда, яъни провакацион деб аталадиган фонда устирилади. Бодринг билан ховун усимликларининг ун-шудринг ва фузариоз касалликларига чидамли- лигини бахолашда албатта шундай хилинади.
Куп мехнатни талаб этадиган экинлар билан ишлащда касаллик- ларни барвакт - нихоллик ёки кучатлик даврида аниклаб олиш усулларини кулла1""" мухим ахамиятни касб этади. Барвакт утказиладиган бувдай диагностика куп микдор усимликларни осон бахолаб олиш ва кам кимматлиларини яроксизга чикариш имконини беради. Лекин ёш усимликларнинг чидамлилиги билан вояга етган усимликларнинг чидамлилиги хамиша хам бир-бирига мос келавермайди. Усимликлар турли органларининг чидамлилиги хам бир хил булавермайди.
Нокулай мухит шароитларига чидамлиликка каратилган селекция. Мамлакатимиз худудининг иклими табиатан арид иклим булиб, хаво харорати кескин узгариб туради, хиши совух ёзи эса иссик ва курук булади. Ерларнинг куп кисми шурланган. Шунинг Учун хам сабзавот экинларини етиштириб чикариш катта Кийинчиликларга дуч келади, усимликларни нокулай ташки мухит Шароитларига мослаштириш зарурати туFилади.
Шу муносабат билан сабзавот экинларининг нокулай мухит шароитларига чидамли булишига карашилган селекция бизнинг мамлакатимизда жуда катта ахамиятга эга. Иссикда чидамли ва шур таъсирига бардош берадиган навларни етиштириб чикариш хаммадан кура мухим булиб хисобланади. Кургокчиликка, совукка чидамли навлар, Тупрокдаги анчагина колдик пестицидлар таъсирига чидамли навларни яратиш хам мухим ахамиятга эга.
Мамлакатимиз селекционерлари уз табиатига кура совукка чидамли экин булмиш бош карамнинг иссцкка чидамли навларини яратищда катта муваффакиятларни кулга киритдилар. Узбекистанская 133, Ташкентская 10, Судья Узбекский деган навлари Марказий Осиёдаги барча мамлакатларда ёзги экиш муддатларида экилиб, юкори харорат шароитларида муваффакият билан етиштириб борилмокда.
Ташки мухитнинг кандай булмасин бирор нокулай омилига чидамлиликни оширишга карашилган селекция хам худди касаллик- ларга чидамлилик селекцияси билан бирдек вазифаларни хал кцлади, чунончи: мазкур навда мавжуд булган чидамлиликни (нокулай омилга чидамлиликни) кучайтириш, чидамлилик генларини чидамли формалардан чидамсиз формаларга кучириш; чидамлилик генларини яратишни кузда тутади. Ечиладиган масалалар тахминан бир хил булганидан, уулланиладиган селекция методларида хам маълум бир умумийлик бор.
Ташки мухитнинг покупай омилларига чидамлиликни кучайтиришда дурагайлаш, донор навлардан, танлаш усулларидан фойдаланиш билан бир каторда хужайра ва тукималарни озик мухитларида устириш, яъни культура усули (хужайра селекцияси)ни кулланишнинг катта истикболлари бор. Хужайраларни тузлар ёки пестицидлар концентрациялари юкори булган озик мухитига экилганида шу моддаларга купрок чидамли булган хужайралар омон колиб, уна бошлайди. Паст ва юкори харорат таъсирига чидамли хужайраларни хам худди шу йул билан, яъни одатдан ташкари шароитларда устириб, танлаб олса булади. Лаборатория шароитларида юзага келтирса буладиган бошка нокулай омиллар таъсирига усимликларни чидамли килиш селекциясини хам худди шу тамойил асосида олиб бориш мумкин.
Хужайра селекцияси методи дала шароитларида танлаш усулига ; Караганда анча куп унум беради. Миллионта чидамсиз хужайралар орасидан битта чидамли хужайрани топиб олиш учун (табиий мутациялар эхтимоли) 4 та Петри косачаси кифоя, холбуки худди шунча сондаги усимликлар билан иш олиб бориш учун бир неча ун гектар ер керак булур эди.
Генларни кучириб утказиш ва яратиш йули билан нокулай ташки мухит омилларига чидамлиликни кучайтиришга карашилган селекцияда касалликларга чидамлиликни ошириш учун килинадиган селекциядаги билан бир хилдаги методлар кулланилади (хаттоки, бир-биридан узок усимликларни, агар зарур булса, уларнинг узаро мос келмаслиги ва пуштсизлигини енгиб туриб, дурагайлаш, мутагенларни кулланиш методлари
ва бошкалар).
Усимликларни нокулай мухит шароитларига чидамлилигига караб бахолаш учун уларда пинхон ётган салбий ёки ижобий ирсий хусусиятларни аниклаб олишга имкон берадиган махсус шароитлар яратилади (усимликларни намлик етишмайдиган, харорат паст ёки Юкори буладиган шароитларда, ортикча шурланган, ифлосланган Тупрокхарда устириш ва бошкалар шулар жумласидандир). Сунъий йул билан яратиладигаш ана шундай шароитлар провокацион шароитлар деб аталади. Табиатнинг узида мавжуд булган ёки сунъий йул билан яратилган, битта ёки бир нечта нокулай омиллари жуда кучли ифодаланиб, айрим усимликларнинг халок булиб кетишига олиб келадиган шароитлар экстремал, яъни одатдан ташхари шароитлар деб юритилади.
Урганилаётган популяциядан энг чидамли усимликларни танлаб олиш учун уша популяция бир неча кисмга булинади ва хар бир кисми нокулай омиллар хар хил даражада ифодаланадиган шароитларда устириб борилади. Яратилган шу шароитларнинг хайси бири популяциядан энг яхши усимликларни хаммадан кам микдорда танлаб олишга имкон берадиган булса, уша вариантдаги энг яхши усимликлар ажратиб куйилади. Бахолаш иши баъзан нокулай шароитларда омон колиш лаёхатига караб эмас, балки махсулдор органлар хосил килиш ёки уларни шакллантиришга киришиш лаёхатига караб олиб борилади. Бунда махсулдор органларнинг бор- йуклигига караб бахо берилади. Шу органлар пайдо булганидан кейин усимликлар одатдаги шароитларгакучирилади.
Усимликларга уларнинг нокулай мухит шароитларига чидамлилиги жихатидан дастлабки бахо бериш учун буни барвакт аниклаб олиш, яъни илк диагностика методлари (урукларининг униб чикиши, нихолларининг усиб бориши ва бошкалар хисобга олинадиган методлар) ва лаборатория усулари кулланилади. Тукималарнинг Холати, турли физиологик жараёнларнинг нечоFлик жадаллиги, ферментларнинг ханчалик фаоллиги ва бошкалар аникланади.

Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish