Х. Ч. Буриев савзавот экинлари селекцияси ва уруечилиги


Селекциясининг йуналишлари, дастлабки материали ва методлари



Download 0,95 Mb.
bet118/124
Sana31.03.2022
Hajmi0,95 Mb.
#520956
TuriЛекция
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   124
Bog'liq
Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги

Селекциясининг йуналишлари, дастлабки материали ва методлари. Узбекистонда турп экинининг нав таркиби анча камбаFал. Мамлакатимизда 1946 йилдан бошлаб турпнинг халк; селекцияси йули билан етиштирилган Маргеланская деган нави, 1992 йилдан бошлаб эса, Узбекистон сабзавот- полиз экинлари ва картошкачилик илмий-текшириш институтида Андижон вилоянидаги жайдари намунадан селекция йули билан етиштирилган Андижанская 9 нави районлаштирилган. Бу иккала нав мазаси жихатидан жуда маъхул ва кщори хосиллидир. Улар истеъмолчиларнинг талабларини тула хондиради ва янги навлар яратиш заруратини унча кескин килиб куймайди. Бирок, жахонда турп хиларининг жуда куплиги, хусусан 14 тур- хили ва 1700 дан ортик навлари борлиги бу экин ассортиментини анча кенгайтиришга имкон беради.
Узбекистон усимликшунослик илмий-текшириш институтининг тадкикотлари курсатиб берганидек япон турни - дайкон навлари мамлакатимиз шароитларида серхосил булиб хисобланади, улар августнинг иккинчи ярмида экилиб, октябрда йигиб олинганида гектарикан 50-60 т гача хосил беради. Бу турп узига хос мазага эга булиб, бир йула турп ва редиска мазасини беради. Хитой ва Корея яшил турпининг навлари хам Узбекистонда дуруст (30 т/га) хосил беради, буларнинг вегетация даври районлаштирилган навларнинг вегетация давридан фарк, кдлмайди. Россия, Дания, Германия ва АКШ дан келтирилган Оврупо кишки турпи навлари бир мунча кеч пишардир, лекин булар хам Юкори хосилли булиб хисобланади (40 г/га). Бу навларнинг илдизмевалари саклаб куйилганида яхши туради, шу тур-хилга кирадиган кора турплар эса, дурустгина шифобахш хоссаларга хам эга.
Турп устида олиб бориладиган селекция ишининг асосий вазифаси хосилдор ва шу билан бирга эти каттик, нокдек булиб турадиган, таркибидаги витаминлари, канд моддалари куп буладиган, касалликларга ва айнаб кетишга чидамли булган навларни яратишдир. Турп селекциясининг мухим йуналиши илдизмевалари саклаб куйилганида яхши турадиган навларни етиштириб чикаришдир.
Турп устида олиб бориладиган селекция ишининг жуда хам истикболли йуналиши генга алокадор эркак стерилликка эга булган формалардан фойдаланиб туриб, биринчи авлод гетерозис дурагайларини олишдир. Масалан, Японияда гетерозис дурагайлар экиладиган турп сортиментининг 80 фоиздан кура купрогани ташкил этади. Бу мамлакатда йил сайин 15-20 та янги гетерозис дурагайлар етиштириб чикарилади.
Жахонда турп навлари жуда куп булганлиги муносабати билан селекция ишининг асосий методи махаллий шароитларга жуда яхши мослашган навларни етиштириб чикариш ва оилавий хамда ялпи танлаш усулларидан куп кайталаб фойдаланиш йули билан уларни яхшилагццан иборат булиши керак. Полиплоидия, сунъий мутагенез, тукималар культураси ва тур ичида дурагайлаш методлари билан селекция популяцияларини яратиш хам мумкин.
Оврупо кенжа турининг Югославиядан келтирилган Эмиска бела, Мисрдан келтирилган Харви пили навлари, хитой кенжа турининг Кореядан келтирилган Букенробхаль нави, япон кенжа турининг Миясигэ Оснага, Миясигэ Сафуто навлари хужалик ва биологик жихатдан фойдали булган бир ханча белгиларни узида мужассам килган дастлабки материал урнида хизхмат килиши мумкин.
Юкори хосилликка каратилган селекция учун япон кенжа турининг Коби Миясигэ Нагофуто, Ямато Широагира, Миясигэ Сафуто, Миясигэ Оснаго, Кирабуто навлари дурустгина дастлабки материал булиб хисобланади, булар хосилдорлиги жихатидан районлаштирилган навлардан 2-3 баравар устун туради. Юкори хосилликка каратилган селекцияда хитой кенжа турининг Хитойдан келтирилган К-829, Лу-бадин, Кореядан келтирилган К-1913 Лоба, Афгонистондан келтирилган жайдари Лоба, Козогастондан келтирилган К­1979, шунингдек Букенробхаль навлари кагтагина дикхатга сазовардир, булар хосилдорлиги жихатидан районлаштирилган навлардан 1,5-2 баравар устун келади. Оврупо кенжа тури орасида Югославиядан келтирилган Зимска бела, Мисрдан келтирилган Дарвишали навлари бу максадлар учун анча бои келади.
Тезпишарликка карашилган селекцияда Оврупо кенжа турининг Нерис, Одессия летняя, Сухарушка, хитой кенжа турининг Мисрдан келтирилган жайдари нави, Букенробхал ва Кореядан келтирилган Лоба, япон кенжа турининг Миура навлари дастлабки материал тарикдсида ишлатилиши мумкин. Буларнинг орасида Мисрдан келтирилган жайдари нав билан Нерис деган нав хаммасидан кура тез пишардир (46-49 кунда етилади).
Узбекистан усимликшунослик илмий-текшириш институтининг коллекциясида илдизмеваларнинг таркибидаги курук моддалар ва витаминлар микдорини купайтириш, шунингдек саклаб куйишга чидамлигини оширишга карашилган селекция учун дастлабки материал була оладиган манбалар хам бор. Россиядан келтирилган Нежная, Хитойдан келтирилган Син-ли-мэй ва Синто Лоба деган кам хосилли навлар илдизмеваларининг таркибида курук; моддалар (10,7-11,1%) ва аскорбинат кислота микдори куп (3-39,4 мг/%) булиши билан ажралиб туради. Мисрдан келтирилган юкори хосилли Дарвишали навида хам бу моддалар андоза навдагидан кура купрок (10% ва 29,4 мг/%) булиши аникланган. АКШ дан келтирилган Роунд блэк ва Дарвишали навлари саклаб дуйилганида хаммадан кура яхширок, турадиган навлар булиб хисобланади.
Турп селекциясида дурагайлаш усулини кулланиш йули билан фойдали белгиларнинг бир канчасини янги навга жо килишга эришса булади. Бошка илдизмевали усимликлар сингари, турпда хам эркин холда ёки сунъий йул билан четдан чанглатиш усулини кулланиш, туйинтирувчи ва боскичма- боскич чатиштириш усулларидан фойдаланиш мумкин. Чатиштиришда генга алокадор эркак стерилликка эга булган ва узи узига туFри келмайдиган формалардан фойдаланиш уринлидир. Тургща илдизмеванинг бир мунча тук ранги очрок ранги устидан доминант булади. Белгиларининг купчилиги наслдан наслга оралик холда утиб боради.
Чатиштириш, оилавий ва ялпи танлаш усулларининг техникаси, турп селекциясида авлоднинг хужалик-биологик белгиларига бахо бериш методлари бошка икки йиллик илдизмевали усимликлар хусусида кулланиладиган техника ва методлар билан бир хил.

  1. Редиска


Download 0,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   114   115   116   117   118   119   120   121   ...   124




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish