guruh talabasi Islomov Bekzod Turgunovichning iqtisodiyot nazariyasi fanidan

chizma. Ishlab chiqaruvchilarga subsidiya berilishining iqtisodiy 
oqibatlari
Import kvotalari va litsenziyalarni taqsimlash uslublari
Jahon amaliyotida tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning bilvosita 
usullariga qaraganda bevosita usullaridan kengroq foydalaniladi. Bevosita usullar 
mazmuniga ko’ra, iqtisodiy, ma’muriy, me’yoriy - xuquqiy ko’rinishga ega 
bo’lishi mumkin. 
Litsenziyalash va kvotalash iqtisodiy xarakterdagi bevosita usullar ichida 
keng tarqalgani hisoblanadi.

---

Litsenziyalash — bu, tashqi iqtisodiy operatsiyalarni amalga oshirishga 
davlat tashkilotlaridan ruxsat olishning ma’lum tartibidir. Tashqi iqtisodiy 
operatsiyalarga mahsulotlar, ishchi va xizmatchilar eksporti hamda moliya 
operatsiyalarini o’tkazish, xorijga ishchi kuchini ishga joylashtirish va boshqalar 
kiradi. O’zbekistonda litsenziyalar faqat davlat ro’yxatida qayd etilgan tashqi 
iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga beriladi. Ularni boshqa yuridik shaxslarga berish 
taqiqlangan.
Mahsulotlar eksporti va importini litsenziyalash davlatga ular oqimini qattiq 
tartibga solish, ba’zi hollarda ularni vaqtincha chegaralash va shu asosda tashqi 
iqtisodiy taqchillik o’sishining to’xtash hamda savdo balansining tenglashtirish 
imkonini beradi.
Umuman, import mahsulotlarga beriladigan litsenziyalar quyidagi usullar 
yordamida joylashtiriladi.
1.
Ochiq auktsion — davlat litsenziyalarni yuqori baholarni taklif qilgan 
ishlab chiqaruvchilarga berishi.
2.
Afzal ko’rish tizimi — davlat birinchi navbatda litsenziyalarni ishlab 
chiqarish hajmi jihatdan yirik bo’lgan firma va kompaniyalarga hech qanday shart 
va talablarsiz beradi.
3.
Xarajat usuli — davlat litsenziyalarni yirik ishlab chiqarish 
quvvatlariga va resurslarga ega bo’lgan firma va kompaniyalarga beradi.
Litsenziyalash bilan bir qatorda jahon amaliyotida mahsulotlarni, 
shuningdek, ishchi kuchi eksport va importini chegaralash maqsadida kvotalash 
keng qo’llaniladi.
Bu usulning mohiyati shundan iboratki, unda vakolatli davlat yoki xalqaro 
tashkilot alohida mahsulotlar, xizmatlar, mamlakatlar va mamlakatlar guruhi 
bo’yicha ma’lum davrga eksport va importga miqdoriy yoki qiymat chegaralarini 
belgilaydi. Davlat tomonidan tartibga solish tadbiri sifatida kvotalash to’lov 
balanslarini ichki bozorda talab va taklifni balanslashtirish uchun muzokaralarda 
o’zaro kelishuvga erishish uchun qo’llaniladi. O’zbekistonda kvotalash xalq 
iste’moli mollarini va strategik xom ashyoning muhim turlarini olib chiqishni 
chegaralash usuli sifatida qo’llanilmoqda.
Kvotalash faqat mahsulot oqimlarinigina emas, balki ishchi kuchi oqimlarini 
tartibga solishda ham qo’llaniladi. Ko’pgina rivojlangan mamlakatlar ichki mehnat 
bozorini himoyalash maqsadida xorijdan ishchi kuchi importiga kvotalar o’rnatadi.
Hozirgi vaqtda kvotalash bojlarga nisbatan ko’proq qo’llanilishiga ikkita 
sabab bor:
1.
Tarif stavkalari xalqaro savdo kelishuvlariga asosan belgilanadi. 
Ayrim hollardan tashqari vaziyatlarda, mamlakatlar tarif stavkasini oshira 

---

olmaydilar va shuning uchun iqtisodiyotni raqobatdan himoya qilish maqsadida 
kvotalashga e’tiborni qaratishga majbur bo’ladi.
2.
Himoyaga muhtoj tarmoqlar ham importga kvotalar jo- riy qilishni 
qo’llaydi. Chunki, tarifni joriy qilishga nisbatan imtiyozli litsenziyalar olish 
osonroqdir.
Import kvotalari erkin raqobat sharoitiga ko’proq mos keladi. Quyidagi 3 
chizmadan ko’rinib turibdiki, kvotalar joriy qilinishi natijasida umumiy 
farovonlikdagi yo’qotishlar, tariflar kiritilganidagi singari «b» va «d» sohalardan 
iborat bo’lsa, «s» soha ruxsat etilgan importga ustama narxlarni ko’rsatadi va 
aholidan litsenziya beruvchi tashkilotlarga beriladigan transfertni xarakterlaydi.
Tariflarga nisbatan kvotalarni joriy qilishdan ko’riladigan farovonlikdagi 
yo’qotishlar ikki holatda katta bo’ladi. Birinchidan, kvotalar mahsulotlar import 
qilayotgan milliy ishlab chiqaruvchilar yoki xorijiy firmalar monopol 
hukumronligi darajasini oshirsa. Ikkinchidan, importga litsenziyalar samarasiz 
joylashtirilsa.
-