Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

Uber 
turidagi kompaniyalar hizmatlarni keng 
ko‘lamli agregatsiyalash va distributsiyalash uchun o’ziga hos yechim topgan. 
Airbnb 
mehmonxonalar bilan, 
LyftvaUber
– taksi va limuzinlar ijarasi bilan, 
Zipcar
(to uni 
Avis
xarid qilgunga qadar) – an’anaviy avtomobillar ijarasi bilan 
raqobat qilgan. Bu kompaniyalarning ko‘pchiligi kichik mehmonxonalar, taksi va 
ustalar hizmati kabi mayda, an’anaviy mahalliy hizmatlar tarqalishini 
globallashtirdi. Raqamli texnologiyalar yordamida ular ko‘chmas mulk 
(kvartiralaradgi xonalar), yo’lovchilar tashish (taksi) va odamlar to’liq bo’lmagan 
shakldagi ishga joylasjtirish (pensionerlar va doimiy ishga ega bo‘lmagan, lekin 
ishga layoqatli kishilar) kabi vaqtinchalik foydalanilmayotgan resurslarga ulanadi. 
Ehtimol, blokcheyn texnologiyasibizni birgalikda iste’mol qilish iqtisodiyotidan 
bo‘sh turgan quvvatlarn ijaraga berish va ulardan foydalanishni o‘lchash mumkin 

---

142 
bo‘lgan o‘lchash iqtisodiyotiga olib kelishi mumkin. Masalan, uy egalari elektr 
uskunalar, mayda qishloq xo‘jalik texnikasi, baliqchilik anjomlari, duragdorlik 
asboblari, garaj yoki avtomobillar qo‘yiladigan joyni umumiy foydalanishga 
rozilik bildiradigan birgalikda iste’mol qilish iqtisodiyotini amalga oshirish usuli 
yuzaga kelar. Ushbu sohalardagi muammolaridan biri, uzoq vaqt davomida 
shundan iborat ediki, bunday resurslar sohiblari jamoat uchun ko‘plab tashvishlar 
tug‘dirar edi. «AQSHda 80 million drel (parmalash uskunasi) bor va ularning har 
biridan shuncha vaqt ichida o‘rtacha 13 daqiqa foydalaniladi, –deb yozadi «Nyu-
York tayms» da 
Airbnb 
bosh direktori Brayan Cheski. –Shunday ekan, har bir 
kishi uyiga drel sotib olishi uchun ehtiyoj bormikan?» 
Biroq blokcheyn texnologiyasi amalda nolga teng bo‘lgan harakatlar talab 
qiladigan ortiqcha resurslarni – simsiz ulanish nuqtalarini, kompyuterlarning 
hisoblash quvvatlarini yoki qattiq diskdagi bo‘sh joylarni, uyali aloqa telefoni 
orqali puli to‘lab qo‘yilgan ortiqcha daqiqalarni, hattoki o‘zining professional 
ko‘nikmalarini ijaraga berishga imkon yaratadi– yana shunisi ham borki, bularning 
barchasi uchun hattoki barmoqni qimirlashtish ham talab etilmaydi, qaergadir 
begona odamning oldiga borish va keyin qaytib kelish haqida esa gapirmasak ham 
bo‘ladi. Siz sayohat qilayotgan payt 
Wi-Fi
nuqtasini ijaraga berib, undan 
foydalanilgan har bir soniya uchun arzimagan chaqa olishingiz mumkin. Bunda 
sizni faqat o’zinguzning tasavvuringiz (istiqbolda esa - qonunchilik ham) 
chegaralaydi, xolos. Sizning obunalaringiz, jismoniy makon, energiya manbalari 
qismlab boshqa tomonga berilgan va undan mikroto‘lovlar shaklida pul olgan 
holda daromad manbaiga aylanishi mumkin. Sizdan faqat tomonlar o‘zaro 
tranzaksiyalarni havfsiz va ishonchli amalga oshiri uchun nomarkazlashgan uzatish 
protokoli talab qilinadi, xolos. Bu platformalar istalgan aktivlarga «litsenziyalash» 
huquqini beradi. Sizdan faqat boshqalarga ulanish va foydalanish huquqini berish, 
qay darajada istaingizni hal qilish – hatto boshqalarga sizning aktivlaringizdan 
foydalanishga ruhsat bermalsik huquqi ham beriladi va buning uchun qandaydir 
narx belgilash so‘raladi, holos. 

---

143 
Korxonalar o‘z mahsulotlari va texnologik infratuzilmasini yangi biznes va 
qiymat yaratishda ishtirok etishi mumkin bo‘lgan jamiyatlar yoki tashqi 
foydalanuvchilarga ochib bergandagina qandaydir platformalar yaratadilar. Bunda 
mumkin bo’lgan variantlardan biri bu - ishlabchiqaruvchi iste’molchilardir. 
Mijozlar innovatsiyasi dinamik dunyosidaishlab chiqaruvchi-iste’molchilar yangi 
avlodi o‘zining «buzib kirish huquqi»ni bor narsa deb qabul qiladilar. Blokcheyn 
texnologiyasi «ishlab chiqarish-iste’molchi»ga imkon beradi.