Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

II
-Intellektual Identification), tahlil 
(
Big Data
, shaxsiy moliyaviy yordamilar – 
PDA
– Personal Digital Assistent), 
raqamli texnologiyalar (onlayn-hamyon, muloqotsiz to‘lov va boshqalar), 
avtomatlashtirish (bo‘linmalardagi avtootvetchiklar va robotlar), geymifikatsiya 
(mijozlar uchun o‘yinlar va kvestlar) va 
P2P
-kreditlash. 
Kripto-aktivlar, ya’ni blokcheyndagi o‘z qiymati va egasi bo‘lgan qaydlar 
yig‘indisi aylanmasi bilan endi faqat litsenziya asosida shug‘ullanish mumkin. 
Litsenziyalashga mayning, kripto-aktivlar bozoridagi hizmatlar va kripto-birjalar 
faoliyati kiradi. Bu yo‘nalishlarni litsenziyalash NAPU (Loyihalarni boshqarish 
milliy agentlagi) tomonidan amalga oshiriladi.Keyinroq O‘zbekistonda kripto-
birjalarga bo’lgan talablar ham tasdiqlandi: xorijiy korxona, «ustav miqdori» 30 
000 ekyu (5,5 mlrd so‘mdan ortiq), elektron tizim mavjudligi, savdoni amalga 
oshirish qoidalari, bozor kotirovkalaridan foydalanish va savdo haqidagi 
axborotlarni besh yil davomida saqlash majburiyati.Ko‘plab virtualvalyutalar 
moddiy ta’minotga ega bo‘lmasdan, ijtimoiy shartnoma shakli hisoblanadi. 
Ta’kidlash joizki, valyutalar, obligatsiyalar, aksiyalar, opstionlar, veksellar va 
boshqa shu kabi moliyaviy vositalarning mutlaq ko‘pchiligi ham ijtimoiy 
shartnoma shakli hisoblanadi va to‘liq moddiy ta’minotga ega bo‘lmaydi. Biroq 
agar klassik valyuta qimmati asosanuni emissiya qiladigan mamlakatning 
moliyaviy-iqtisodiy va siyosiy holatiga bog‘liq bo‘lsa, kriptovalyutalar qiymati 

---

188 
faqat undan foydalanuvchilar kutadigan natijalar bilan belgilanadi.Kembridj 
universiteti tadqiqotlariga ko‘ra, kriptovalyutalardan foydalanuvchilar umumiy 
soni so‘nggi uch yil ichida to‘rt baravar – 2013 yildagi 8,2 milliondan 2018 yilga 
kelib taxminan 50 milliongacha o‘sdi.Ta’kidlash joizki, raqamli iqtisodiyotga 
o‘tilish bilan iqtisodiy o‘sish tendensiyalari yanada faol o‘sish tomon o‘zgarishi 
mumkin. Bir tomondan, yaqin yillarda kriptoiqtisodiyot umumiy hajmi alohida 
mamlakatlar byudjeti bilan taqqoslanadigan darajaga yetadi. Boshqa tomondan, 
ushbu iqtisodiy faollikbutun dunyo bo‘ylab (eng katta qizg‘inlik Xitoy, Yaponiya, 
Evropa Ittifoqi davlatlari, Rossiya, AQSH, Gruziyava va Afrikaning bir qator 
mamlakatlarida kuzatildi) tarqalgan, ammo uning ko‘lami har bir alohida 
mamlakat iqtisodiyoti umumiy hajmida va jahon miqyosida u qadar sezilarli 
miqdorda emas. Bir qator davlatlar (Shveysariya, Angliya, Isroil va boshqalar) 
blokcheyn texnologiyasini qo‘llagan holda, o‘zining mos keluvchi markaziy 
banklar tomonidan emissiya qilinadigan va nazorat qilinadigan virtual valyutasini 
ham yaratish istagini bildirdi. Bir tomondan, blokcheyn va boshqa texnologiyalar 
joriy qilish, shubhasizki, davlat virtual valyutalari ishonchliligini oshiradi, boshqa 
tomondan 
esa, 
bunday 
yondashuvkriptovalyutalarning 
asosiy 
g‘oyasiga 
(taqsimlangan va markaziy boshqaruvsiz) zid keladi va unga to‘liq ma’noda 
qarshilik ko‘rsata olmaydi.Nima bo‘lganda ham, barcha davlatlar o‘zining 
moliyaviy va iqtisodiy tizimini ularning bir qismi tartibga solinadigan bir nechta 
valyuta muomalada bo‘lishiga tayyorlashi zarur deb o’ylaymiz. Xususan, 
Kanadaning eng yirik banklaridan biri, yangi Shotlandiya banki yoki 
Scotiabank
, 
yaqinda bank mijozlari uchun «bank ishi odamlarga qanday hizmat qilishini qayta 
fikrlash» falsafasiga muvofiq, raqamli innovatsiyalar va yechimlar ishlab chiqish 
va joriy qilishni amalga oshiradigan yangi raqamli fabrika ishlab chiqilishi haqida 
ma’lum qildi.