Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish
” deb nomlangan dekret kuchga 
kirgandan so’ng, milliy darajada smart-kontraktkarni legallashtirgan dunyodagi 
birinchi mamlakat bo’ldi. Bu haqda belorussiya 
Yuqori texnologiyalar parki
saytida habar berilgan. Ushbu texnopark tokenlar bo’yicha operatsiyalarni amalga 
oshirish bo’yicha loyihalarni hayotga tadbiq qilish uchun mo’ljallangan tajriba 
maydoni hisoblanadi. Mamlakat prezidentining bildirishicha, dekret respublikada 
information texnologiyalari, kriptovalyutalarni va blokcheyn texnologiyasini 
rivojlantirishga hamda mamalakatga transmilliy IT-kompaniyalar kelishiga qulay 
imkoniyatlar yaratadi. Uning aytishicha “Yangi dekret ICO larni, 
kriptovalyutalarni va smart-kontraktlarni (
blokcheyn texnologiyasi asosida 
kontraktlar tuzish va uni bardavom etishga mo’ljallangan komp’yuter dasturi
) 
qonuniylashtiradi”. Dekret tokenlar yaratish, ularni almashtirish, saqlash, 
joylashtirish, sotib olish hamda kriptobirjalar va kriptovalyutalar platformalari 
faoliyatiga doir hech qanday chegaralashlar va mahsus talablarni nazarda tutmaydi. 
Yuqori texnologiyalar parkining bildirishicha “
Jismoniy shaxslar tomonidan 
amalga oshiriladigan mayning faoliyati, tokenlarni sotish, almashtirish hamda 
joylashtirish tadbirkorlik faoliyati deb hisoblanmaydi va tokenlar deklaratsiya 
qilinmaydi. Mayning faoliyati, tokenlarni yaratish, sotish va sotib olish esa 2023 
yilgacha soliqqa tortilmaydi
”. Ammo bu ish Belorussiyada elektr energiyaga 

---

328 
bo’lgan ehtiyojni ancha oshiradi, chunki mayning juda ham katta elektr 
energiyasini talab qiladi. Shuning uchun ham mamlakatda nisbatan arzon elektr 
energiya ishlab chiqarishga imkon beradigan atom elektr stantsiyalari qurilmoqda 
va 
yana 
Yangilarini 
qurish 
rejalashtirilmoqda 
(
Buni 
Rossiyaning 
“Atomstroyeksport” tashkiloti amalga oshirmoqda
. 
Natijada 2019-2020 yillarga 
kelib atigi ikkita energoblok mamlakatga 2Gvt arzon atom elektr energiyasi ishlab 
chiqarib beradi
). Rossiya prezidenti ham 2018 yil 1 iyuligacha kriptovalyutalar 
aylanmasi va ICO haqidagi qonunlani ishlab chiqishga topshiriq berdi. Chunki 
Rossiyada ham kriptovalyutalar bozorida ishlovchilar soni borgan sari oshib 
bormoqda.2017 yilning dekabr oyi boshida Venesuela prezidenti Nikolas Maduro 
ham mamlakatda 100 mln ElPetro kriptovalyutasini chiqarish haqida topshiriq 
bergan. Ushbu kriptovalyuta mamlakatda chiqarilayotgan neft bilan ta’minlanadi – 
ya’ni 1ElPetro 1 barrel neft narxiga teng bo’ladi. Mamlakat rahbarining fikricha, 
ElPetro Venesuelaning “
pul suvereniteti
” ni ta’minlab berishi va pul oqimi hamda 
investitsitsiyalarni ko’paytirishi kerak. Boshqa barcha kriptovalyutalardan farqli 
o’laroq, bu kriptovalyuta VenesuelaningAyakucho neft konidagi 5 milliard barrel 
neft bilan ta’minlanadi.Agarda kriptovalyuta loyihasi muvaffaqiyatsizlikka 
uchrasa, har bir kriptovalyuta egasi bir barrel (
yoki bir bochqa
) neft egasi bo’ladi. 
Hozirgi narxlarda bu 60 dollar degani. 2018 yil 20 fevralda sotuvga chiqarilgan bu 
kriptovalyuta birinchi kunningo’zidayoq 735 mlndollarlik sotildi, bir hafta ichida 
esa bu miqdor 1 milliard dollarga yetdi. Muvaffaqiyatdan ruhlangan loyihachilar 
endi PetroGold kriptovalyutasini chiqarishni rejalashtirayptilar – bu kriptovalyuta 
esa oltin bilan ta’minlanadi. Agarda loyiha muvaffaqiyatli amalga oshsa, Petro 
ning kapitalizatsiyasi 6 milliard evroga yetishi mumkin. Frankfurt moliya va 
menejment maktabining professori Philipp Sandnerning fikricha, virtual bozordagi 
bu kriptovalyuta material boylik bilan ta’minlangan bo’lgani uchun bitkoinga 
nisbatan ancha stabil bo’lishi mumkin. Karakasdagi mas’ullarning fikrlaricha, 
ularning o’z mustaqil kriptovalyutalari halqaro valyuta bozorlari bilan yaqindan 
muloqot qilishga imkon beradi va chet ellardan moliyaviy mablag’larni jalb qila 
oladi. Har qanday xolatda ham ElPetro kriptovalyutasi chiqarishni virtual 

---

329 
dunyidagi bir tajriba sifatida qabul qilsh mumkin. Agar bu yondoshuv o’zining 
samaradorligini ko’rsatsa, boshqa mamlakatlar ham iqtisodiyotni rivojlantirish 
uchun bu tajribadan foydalanishlari mumkin bo’ladi. Evropada ham bunday 
jarayonlar davom etmoqda, masalan, Buyuk Britaniya o’z kriptovalyutasini 
chiqarishni rejalashtirayapti. Bu kriptovalyuta Britaniya funt-sterlingi bilan bog’liq 
bo’lib, markaziy bankning fikricha, u banklar o’rnini bosishi mumkin.
Bunday Angliya milliy kriptovalyutasi 2020 yilning boshlarida chiqarilishi 
mumkinligini 
The Telegraph 
Markaziy bank mulozimiga ishora qilgan xolda 
ma’lum qilgan. Hozirda buni qanday qilib amalga oshirish muammolari ilmiy 
izlanish jarayonida o’rganilayapti. Ushbu kriptovalyuta bitkoinning analogi bo’lib, 
tranzaktsiya texnologiyalaridan foydalanishni ko’zda tutadi. Markaziy bankning 
fikricha, bu kriptovalyuta britaniyaliklarga banklar hizmatidan voz kechib, o’z 
pullarini raqamli aktivlarda saqlash imkonini beradi. Kriptovalyuta yordamida 
katta tranzaktsiyalarni amalga oshirish mumkin bo’ladi (
masalan, ko’chmas mulk 
sotib olish osonlashadi
). 2017 yil dekabr oyi oxirida Izroil davlati ham “Elektron 
shakel” deb nomlanadigan o’z kriptovalyutasini chiqarishini bildirdi. Bu bilan 

---

330 
Izroil iqtisodchilari ikki muammoni hal qilishmoqchi: iqtisodiyotdagi naqd pul 
miqdorini kamaytirish va qora bozorga qarshi samaradorroq kurashish. Bu 
kriptovalyuta bitkoinning analogi bo’lmadi, balki Izroil milliy valyutasiga 
ekvivalent bo’ladi. Shuni ham aytish kerakki, hozirgi paytda jahondagi 500 ta eng 
yirik internet-magazinlardan atigi uchtasigina bitkoinni qabul qiladi. Agar jahon 
valyuta bozoridagi bir kunlik valyuta operatsiyalari miqdori 5,4 trillion dollar 
bo’lsa, kriptovalyuta bo’yicha bir kunlik operatsiyaralar hajmi bor-yo’g’i 3 
milliard dollarga yetadi, xolos. Ammo, Jahon Iqtisodiy Kengashi (
DAVOS
) 
eksperti Klaus Shvabning ta’kidlashicha, raqamli iqtisodiyotning rivojlanshi 
natijasida amalga oshiriladigan to’rtinchi ishlab chiqarish inqilobi (