Gulyamov saidahror saidahmedovich raqamli iqtisodiyotda blokcheyn texnologiyalari

Berlingske nashriyotidan
). Bu operatsiyani 

---

322 
amalga oshirish uchun 
Chainanalysis
deb nomlangan amerika kompaniyasining 
shu nomdagi analitik dasturidan foydalanildi. Ushbu dasturni Daniyalik Yan 
Moller ishlab chiqqanligi aniqlandi. Lekin bu huquq-tartibot organlari tomonidan 
bitkoin-hamyonning egasi aniqlangan (
deanonimizatsiya
) birinchi xodisa emas. 
Shuni ham ta’kidlash kerakki, bitkoin yaratuvchining kimligi xaligacha ma’lum 
emas, bu esa bundan eng avval kim foyda olgan va uning (
yoki ularning
) 
maqsadlari nima bo’lganini aniqlashga imkon bermaydi. Xuddi shuning uchun 
ham Chronopay kompaniyasining R&D-bo’limi boshlig’i 
Dmitriy Artimovich
quyidagi fikrni bildiradi: “
Bitkoin uni dollar yoki boshqa turdagi valyutaga 
almashtirish mumkin bo’lmgagani qadar mavjud bo’ladi. Hech qanday mamlakat 
o’z moliyaviy tizimini qandaydir tushunarsiz valyuta ixtiyoriga berib qo’ymaydi. 
Chunki bitkoinning rivojlanishi bir qancha savollarni yuzaga keltiradi: Kim bu 
ishni moliyalasjtirgan? Kim birinchi marta kriptovalyuta almashtirish punktlarini 
tashkil qilgan? Kriptovalyutalar ko’proq kimning qiziqish va intilishlariga mos 
keladi? Kriptovalyutalar kimlarning maqsadlarini amalga oshirish uchun hizmat 
qiladi? va xakazolar. Boshqa tomondan qaraganda, jahondagi ko’pchilik 
moliyaviy oqimlarni mahsus hizmatlar nazorat qilishga intiladilar. Shuning uchun 
ham kriptovalyutalar tizimi o’z-o’zidan paydo bo’lgan degan fikrga ishonish qiyin. 
Balki uni g’arb mahsus hizmatlari tashkil qilib, uni qandaydir usulda nazorat 
qilish va boshqarish mexanizmini ham ishlab chiqqan bo’lsalar ajab emas
”. Lekin 
CyberFund blokcheyn platformasini ishlab chiqqan dasturchi Valeriy Litvin bu 
borada boshqacha fikrni bildiradi: “
Binkoinni mahsus hizmatlar ishlab chiqqan va 
uni bekdoor (tizimni izdan chiqarish imkoniyati) bilan ta’minlaganlar degan fikr 
dunyo miqyosidagi fitna nazariyasi kabi asosga ega emas, chunki blokcheyn 
loyihalarning bacha kodlari ochiq va ularni istalgan inson (yoki tashkilot) istalgan 
paytda tekshirib audit qilishi mumkin. Undan tashqari, xuddi bitkoin singari 
boshqa turdagi kriptovalyutalar ham paydo bo’layapti va ular ham blokcheyn 
texnologiyasi asosida yaratilgan. Ular bitkoinga nibatan ancha katta bo’lgan 
anonimlilik darajasiga ega bo’lishlari mumkin
”. Ammo dunyodagi yirik va 
ko’zga ko’ringan moliyachilarning kriptovalyutalar bo’yicha turli-tuman 

---

323 
munozaralariga qaramay, raqamli kriptovalyutalar borgan sari ko’proq jahon 
iqtisodiyotiga ta’sir qilayaptilar va ularga bo’lgan investitsiyalar miqdori kun sayin 
ortmoqda. Nima uchun kriptovalyutalar kursi juda tez o’zgaradi va unga egalik 
qilishda tavakkalchilik miqdori juda ham katta miqdorda degan savolga 
quyidagicha 
javob 
berish 
mumkin. 
Moliyaviy 
ekspertlarning 
fikricha, 
kriptovalyutalarning ortida real iqtisodiyot, tovar va hizmatlar harakati, kapital 
harakati, to’lov qobiliyati pariteti kabilar turmaydi, xuddi shu tufayli ham 
kriptovalyutalar ularni boshqarish bo’yicha Yangiliklar va shu kabi boshqacha 
stress faktorlarga juda ham sezgirdirlar. Shu tufayli turli mamlakatlarda 
kriptovalyutalarga turlicha yondoshuv mavjud: Ba’zi mamlakatlarda ular umuman 
nazorat qilinmaydilar, boshqalarida esa kriptovalyutalar allaqachon to’lov vositasi 
sifatida ishlatiladilar. Bu yo’nalishda umumjahon qonunlari paydo bo’lishi ham 
ehtimoldan holi emas. Kriptovalyutalar bozorining kelajakdagi xolatiga nazar 
solsak, bu bozorda tavakkalchilik xali-hanuz ancha yuqori bo’ladi. Shuning uchun 
ham uzoq va qisqa muddatli perspektivalarda ko’tarilish va pasayishga tayyor 
bo’lgan investorlargagina bu bozorda o’ynash tavsiya etiladi. 
И 
Quyida nima sababli, kriptovalyutalar kursi tez-tez va shiddatli tarzda 
o’zgarishining yana boshqa bir qancha sabablari keltiriladi: Bularning birinchisiga 
xuddi oddiy pullar va qimmatli qog’ozlar bozorida bo’lgani kabi “ruhiy” 
faktorlarni kiritishimiz mumkin. Masalan, investorlarni kutish, talabning 
vaqtinchalik ko’payib ketishi, talab o’sishining sekinlashuvi, juda tez o’sishdan 
so’ng charchoqlik xolati kabilar. Kriptovalyutalar bozorining boshqa turdagi 
aktivlar bozoridan asosiy farqi uning iqtisodiyot bilan uzviy bog’liq emasligidir. 
Mamlakatlar iqtisodiy hayotiga bitkoinlar kursining o’sishi yoki kamayishi 
xozircha ta’sir qilmaydi. Aksincha, dollar kursi tebranishi yoki neft narxi 
o’zgarishi iqtisodiyotga katta ta’sir ko’rsatadi. Ikkinchi sabab, kriptovalyutalarning 
Yangi raqamli valuta turiga mansubligidir. Ko’pchilik uning nimaligini juda yaxshi 
tushunmaganligi uchun informatsion o’yinlar vositasida kriptovalyutalar kursini 
ko’tarish yoki tushirib yuborish mumkin. Bunda ommaviy axborot vositalari va 
ijtimoiy tarmoqlar katta ahamiyatga ega. Internetdagi qandaydir Yangilik uning 

---

324 
kursini tushirsa, boshqasi kursni ko’tarib yuboradi. Bu boradagi ko’pchilik 
ma’lumotlarni tekshirishning o’zi ham katta muammodir. Uchichi sabab sifatida 
kriptovalyuta dastur kodining Yangilanishini (
hardfork
) keltirish mumkin. Kurs 
ma’lum maksimal darajaga yetgandan so’ng oldi-sotti vaqtincha to’xtatilishi 
mumkin, ammo bu umumiy xolatga katta ta’sir ko’rsatadi. Bitkoinning kursi juda 
ham o’zgaruvchan (
volatil)
bo’lgani uchun yirik investorlarning savdoga aralashuvi 
kursni anchagina o’zgarishiga olib keladi. Bu esa bitkoin puffagi xali bir necha bor 
kattalashishi va kichiklashishi mumkinligini anglatadi. Bitkoin kursi qachon 
stabillashishini xozircha hech kim bashorat qila olmaydi, shuning uchun bitkoin 
egalariga sabr qilish tavsiy etiladi.
Qaysi kriptovalyutani sotib olish kerak va qaysisini sotish kerak degan 
savolga javob berish ham juda murakkab masala. Ammo hozirgi sharoitlarni 
hisobga olgan xolda bitkoindan voz kechish ham unchalik to’g’ri bo’lmas. Negaki 
xozirgi paytda investorlar unga juda qattiq ishonadilar. Bitkoinga bo’lgan ishonch 
bitcoin cash
va 
bitkoin gold
ga bo’lgan ishonchga nisbatan ancha katta miqdorda. 
Undan tashqari, bitkoinning boshqa koinlarga nisbatan ishonch zahirasi anchagina 
kattaligini payqash mumkin. Agarda eng ommabop raqamli valyuta – bitkoinga 
al’ternatuva qidirilsa, u xolda bir qancha variantlarni taklif etish mumkin. Masalan, 
bitkoin daromad darajasi bo’yicha bir qancha kriptotokenlardan quyiroqda yuradi. 
Misol uchun, Stratis (STRAT) ning narxi 2016 yil iyulidan buyon ICO tashkil 
qilingandan keyin 600 barobarga o’sgan bo’lsa, xuddi o’sha davrda bitkoin bor-
yo’g’i 30 barobarga o’sgan. SpectroCoin (
kriptovalyutalar birjasi
) narxi esa 2017 
yil yanvaridan buyon 400 barobarga o’sgan. Expertlarning fikricha, 2018 yil ham 
kriptovalyutalar uchun oldingi yilga o’xshash buhronli bo’ladi. Rossiyadagi Wirex 
kriptobankining asoschilaridan biri Pavel Matveevning fikriga ko’ra esa, 2017 yil 
oxiridagi tendentsiyalar bitkoin narxi 8000 dollargacha tushishini anglatadi. 
Boshqa expertlar esa bitkoinning narxi 2018 yil davomida 50 ming dollargacha 
o’sishini bashorat qilishadi. 2018 yilda bitkoin (BTC) ning narxiga Yaponiya, 
Xitoy, Belorusiya, Venesuela, Rossiya va dunyoning boshqa yetakchi 
kriptoiqtisodiyotli davlatlarida tegishli qonunlarning qabul qilinishi katta ta’sir 

---

325 
ko’rsatishi mumkin.