Guliston davlat universiteti y. Tojiyev, M. Latipov «til tarixi»

O‘rxun-Enisey yodgorliklari



Run yozuvida bitilgan manbalar


Kultigin bitiklari. Bu bitiktosh Eltarish o‘g‘li Bilga Hoqonning inisi Kultigin sharafiga qo‘yilgan.

Uyg‘ur yozuvida bitilgan yodgorliklar



Uyg‘ur yozuvida yozilgan bir qancha obidalar, turli afsonalardan olingan parchalarning matnlari bitilgan yodgorliklar, VIII-X asrlarga va keyingi davrlarga oid juda ko‘p uyg‘urcha yuridik-huquqiy xujjatlar ham mavjud. Bu yodgorliklarda ham adabiy til, ham xalq so‘zlashuv tili xususiyatlari aks etgan.





Fonetika. Singarmonizm.


Savol va topshiriqlar:

1. 
   Qadimgi turkiy tildagi unlilarni sanang.
   
2. 
   Unlilarni tasnif qiling.
   
3. 
   Qadimgi turkiy tildagi unllarning hozirgi o’zbek tilidagi unlilardan qanday farqli tomonlari bor?
   
4. 
   Singarmonizm nima?
   
5. 
   Palatal singarmonizm haqida malumot bering.
   
6. 
   Lab singarmonizmi haqida malumot bering.
   
7. 
   YUmshoq o’zakli so’zlar va ularning singarmonizm bilan aloqasi xususida gapiring.
   
8. 
   Qattiq (qalin) o’zakli so’zlar va ularning singarmonizm bilan aloqasi xususida gapiring.
   
9. 
   Hozirgi o’zbek tilida mavjud bo’lgan, ammo qadimgi turkiy tilda qo’llanmagan undoshlarning sanang.
   
10. 
    Hozirgi o’zbek tilida mavjud bo’lgan, ammo qadimgi turkiy tilda qo’llanmagan unlilarning sanang.
    
11. 
    Unlilar cho’ziqligi nima?
    
12. 
    Qarindoshlik tushunchasini bildiruvchi terminlarni sanang.
    
13. 
    To’nyuquq matnidan toponimlarni belgilang.
    
14. 
    Qadimgi turkiy tildagi o’zlashma qatlamda qaysi tillarga oid so’zlar mavjud?
    
15. 
    Bilga xoqon matnidan omonim va sinonimlarni aniqlang.
    

Masalan: kөrur, kөzum kөrməztəg, bilir biligim bilməz təg boltï.

1) tanglay uyg‘unligi yoki palatal attraktsiya;