Гулистон давлат университети

ОБЪЕКТИ 
ВА 
ПРЕДМЕТИ. 
Тадқиқот предмети мавжуд социологик муаммони асосий 
масалаларидан бири щисобланади. Бир хил муаммоли щолатда ягона 
эмпирик тадқиқот объекти бЎйича тадқиқот предмети бЎладиган бир неча 
йЎналишлар бЎлиши мумкин. Бошқача қилиб айтганда, тадқиқот предмети 
шаклланганда, мавжуд муаммони ечиш йЎллари бЎйича илмий фараз 
тузилади, шу билан бирга, социологик тадқиқот Ўтказиш усуллари ва 
шаклларига таъриф берилади. 
Социологик тадқиқот объекти деганда, 
социологик йЎналтирилган ижтимоий щодиса ва жараён ва тузилмалар 

---

111 
тушунилади. Щар қандай социологик тадқиқот объекти тизимли хусусиятига 
асосан вақт, маконий имконият ва миқдорий Ўлчов чегарасига эга бЎлади. 
Эмпирик социологик тадқиқот дастурининг назарий-услубий даражасида 
тадқиқот объектини танлаш мущим ащамиятга эга. Щал қилиниши зарур 
бЎлган муаммо характери, унинг долзарблиги, тадқиқот мақсади ва вазифаси 
тадқиқот объектининг қандай бЎлишлигини белгилайди. Агар тадқиқот 
объекти унчалик катта бЎлмаса, социологик жищатдан уни тЎлалигича 
қамраб олиш имконияти бЎлса, бир бутун щолда тадқиқот объекти қилиб 
олиниши мумкин. Баъзан эса мураккаб социологик тадқиқот олиб бориш ёки 
тадқиқот объекти тЎлалигича қамраб олиш имконияти бЎлмайди. Шунинг 
учун бундай вазиятда тадқиқот объектини нисбатан аниқ чегараси белгилаб 
олиниши шарт. 
ДАСТУРДА АНИҚ КЎРСАТИЛИШИ ЗАРУР.1) Эмпирик тадқиқот 
объекти; 2) Социологик тадқиқот объектини тЎлалигича қамрайдими ёки 
унинг айрим жищатларини танлаб оладими; 3) Танлов асосида олиб 
бориладиган социологик тадқиқот асоси (рЎйхат тузиш, картотека, 
социологик харита кабилар).
СОЦИОЛОГИК ТАДҚИҚОТ ФАРАЗИ: 
Мавжуд муаммо бЎйича 
илмий фараз ишлаб чиқиш эмпирик социологик тадқиқотни назарий 
жищатдан тайёрлашниниг якунловчи қисми щисобланади. Тадқиқот фарази-
Ўрганилаётган ижтимоий щодиса таркиби ва унинг таркибий қисмлари 
Ўртасидаги Ўзаро алоқадорлик характери тЎ\рисидаги илмий асосланган 
фараздан иборат бЎлади. Илмий фараз тадқиқ этилаётган объект тЎ\рисидаги 
мавжуд маълумотларга асосланган щолда ишлаб чиқилади. 
Фараз, 
бу 
тадқиқот учун бошлангич нуқта бЎлиб, кейинги олиб бориладиган амалий 
социологик тадқиқотларда илгари суриладиган фаразга бо\лиқ бЎлади. Шуни 
таъкидлаш лозимки, фаразни ишлаб чиқиш-эмпирик маълумотларни тЎплаш 
ва тащлил қилишдаги мантиқий асосни ишлаб чиқиш демакдир. Агар 
тадқиқотчи томонидан илмий фараз ишлаб чиқилган бЎлса, эмпирик 
маълумотлар ва тадқиқот натижалари шу ишчи фаразини тЎ\ри эканлигини 
текширишга, уни тасдиқлашга ёки бекор қилишга хизмат қилади: Эмпирик 
тадқиқот фарази бЎлмаса, унда социологик тадқиқотнинг илмий даражаси 
паст бЎлади.