Гулистон давлат университети

 
1 - МАВЗУ : СОЦИОЛОГИЯНИНГ ПРЕДМЕТИ, ТАРКИБИЙ 
ТУЗИЛИШИ ВА РИВОЖЛАНИШ ҚОНУНИЯТЛАРИ. 
1.1. Cоциология фанининг предмети ва функциялари. 
1.2 Социал қонунлар ва одамларнинг социал фаолияти. 
1.3. Социология фанининг сиёсий фанлар тизимида тутган Ўрни. 
1.1.СОЦИОЛОГИЯ ФАНИНИНГ ПРЕДМЕТИ ВА ФУНКЦИЯЛАРИ 
Социология лотинча (жамият) ва грекча (сЎз, таълимот) сЎзларидан 
келиб чиққан бЎлиб, жамият хақидаги фан маъносини англатади. Жамиятни 
тушуниш, англаш, унга нисбатан сЎз муносабатини билдиришга тенг бЎлиб 
инсониятнинг щамма тарихи учун хос бЎлган. “Социология” щақидаги 
тушунча биринчи маротаба XIX - асрнинг 30 - йилларида француз файласуфи 
Огюст Конт томонидан илмий қЎлланишга киритилган. 
Унинг тушунишича социология жамиятга тааллуқли бЎлган щамма 
нарсаларни Ўз ичига олган жамиятшунослик билан бир қаторда турган. 
Социологиянинг асосчиси француз мутафаккири О. Конт социологияни 
жамият щақидаги тажрибага асосланган фан деб щисоблайди. Э. Дюркгейм 
социологиянинг предметини социал далиллар щақидаги фан деб атайди. 
Марксизмда социология предмети ижтимоий тизим сифатида жамиятда ва 
унинг тузилмавий элементларини ташкил этган шахслар, ижтимоий 
бирликлар, ижтимоий институтларни илмий асосда Ўрганиш щисобланади. 
Щозирги бизнинг адабиётларда социологияга қуйидагича таъриф берилган: 
Социология - яхлит ижтимоий тизим сифатида жамият щақидаги унинг 
таркибий элементлари орқали (шахслар, ижтимоий бирликлар, институтлар) 
бу тизимни амал қилиш ва ривожланиши щақидаги фандир. Социология 
объекти жамият щисоблансада, социология предметининг дастлабки босқичи 
сифатида жамият тушунчасини ажратиб кЎрсатиш етарли эмас. 
Социологиянинг илмий мақомини асослашнинг мощияти унинг объекти ва 
предмети Ўртасидаги фарқдан келиб чиқади. Объектни билиш - тадқиқот 
объекти нимага йЎналтирилганлигини, объектив воқелик сифатида унга 
нима қарама - қарши турганлигини англатади. Щар қандай воқелик, жараён 
ёки объектив воқеликнинг муносабати турли фанларнинг (физика, химия, 
биология, психология, иқтисодиёт, социология ва хоказолар..) объекти 
бЎлиши мумкин. Предмет, объект каби объектив воқеликнинг бир қисми ёки 
унинг элементлари йи\индиси умумий ёки Ўзига хос хусусиятига эга. Ўз 
навбатида щар бир фан Ўз предмети нуқтаи назаридан фарқ қилади. 
Социал деган тушунча, социал алоқалар, щамда муносабатлар ва уларни 
ташкил этиш усуллари, социология билим объектининг Ўзига хослигини 
очиб берса, социал қонуниятлар эса социология фани предметини аниқлаш 
учун бошлан\ич нуқта щисобланади. 
Шундай қилиб, социология тарихий аниқ ижтимоий тизимларнинг 
амал қилишининг социал умумий қонун ва қонуниятлари щақидаги, ушбу 

---

5 
қонун ва қонуниятларнинг шахслар, ижтимоий гурущлар, бирликлар, 
синфлар, халқлар фаолиятида номоён бЎлиши ва таъсир кЎрсатиш дастаги 
щақидаги фандир. Социология учун социал деган тушунча асосий 
щисобланади. “Cоциал” тушунчаси биринчи марта Карл Маркс томонидан 
фойдаланилган. Улар одамларнинг бир бирига бЎлган муносабати, хаёт 
тарзи шароитлари ва далилларини ва инсоннинг жамиятда тутган роли ва 
щолатини тащлил этганларида “Социал” муносабатлар тушунчасини 
қЎллаган. Социал у ёки бу хусусиятнинг ва социал муносабатларнинг Ўзига 
хос йи\индисидир. Щар қандай социал муносабатлар тизими (иқтисодий, 
сиёсий ва бошқа) одамларнинг бир бирига ва жамиятга бЎлган муносабатига 
таълуқли. Социал деган тушунчанинг Ўзига хослигини характерловчи 
қуйидаги асосий жихатларини ажратиб кЎрсатиш мумкин. 
Биринчи, бу хусусият турли гурущ, индивидлар учун тааллуқли ва улар 
томонидан социал муносабатларнинг у ёки бу хусусиятини интеграциялаш 
натижаси щисобланади. 
Иккинчи, хозирги социал муносабатлар (иқтисодий, сиёсий ва бошқа) билан 
бо\ланган индивидларнинг ва уларнинг гурущлари Ўртасидаги турли 
муносабатларнинг мазмуни ва характерини англатади. 
Учинчи, социал жихат турли индивидлар ва гурущ индивидларининг бир - 
бирига, жамиятдаги тутган Ўрнига, ижтимоий хаёт воқелик ва жараёнларига 
муносабатида номоён бЎлади. 
ТЎртинчи, индивидлар Ўртасидаги алоқа ва Ўзаро таъсирнинг номоён
бЎлиши биргаликдаги фаолияти натижаси демакдир. 
Социология ижтимоий хаётни у ёки бу формада ва сощада Ўрганар экан, у 
биринчи социал воқелик щақидаги билимларни шакллантириш, социал 
ривожланиш жараёнларини тасвирлаш, тушунтириш, социологиянинг асосий 
методологиясини ва социологик тадқиқот методларини ишлаб чиқиш каби 
илмий муаммоларни щал этади. 
Социологиянинг жамият хаёти билан хилма - хил алоқаси, унинг ижтимоий 
бурчи биринчи навбатда у бажараётган функциялар билан билан аниқланади. 
Щар қандай фанлар каби социологиянинг энг асосий функцияларидан бири