Guliston davlat universiteti “tabiy fanlar” fakulteti biologiya yo’nalishi 12-19- guruh talabasi maxmudova dilshodaning odam va hayvon fiziologiyasi fanidan tayyorlagan kurs ishi taqdimoti

I.3 Energiya o’zgarishlari va umuman moddalar almashinuvi   Yalpi almashinuvni tekshirish prinsipi isteʼmol qilingan kislorod va organizmdan ajralib chiqadigan moddalar (parchalanish mahsulotlari) ning hajmiga qarab, umuman moddalar almashinuvi (yalpi almashinuv, yoki umumiy almashinuv) va organizmda oksidlanuvchi moddalar xarakteri haqida fikr yuritish mumkin. Masalan, organizmda parchalangan oqsil miqdorini siydik bilan chiqqan azot miqdoriga qarab aniqlashadi. Oksidlangan uglevodlar va yogʻlar miqdorini organizmdan chiqqan karbonat kislota va shu vaqt ichida isteʼmol qilingan kislorod hajmiga qarab, yaʼni gaz almashinuv maʼlumotlariga qarab aniqlashadi. Ayni vaqtda yogʻlar bilan uglevodlar oksidlanganidagina emas, balki oqsillar oksidlanganda ham karbonat kislota hosil boʻlishi hisobga olinadi.

Yalpi almashinuvni tekshirishga asoslanib, organizm sarflagan energiyani xam hisoblab chiqish mumkin, chunki 1 g oqsil yogʻ yoki uglevod oksidlanganda qancha issiqlik energiyasi (kilokaloriya) chiqishi maʼlum.

• Yalpi almashinuvni tekshirishga asoslanib, organizm sarflagan energiyani xam hisoblab chiqish mumkin, chunki 1 g oqsil yogʻ yoki uglevod oksidlanganda qancha issiqlik energiyasi (kilokaloriya) chiqishi maʼlum.
• Organizmning energiya sarfini tekshirish (kalorimetriya)
• Dissimilyatsiya protsesslarida energiya ajralib chiqadi, yaʼni potensial ximiyaviy energiya kinetik energiyaga aylanadi. Bu energiyaning koʻpchilik qismi issiqlik energiyasiga aylanadi, ajralib chiqqan energiyaning 20—25 i mexanik energiyaga aylanishi mumkin, elektr energiyasi juda oz chiqadi.
• Energiyaning oʻzgarishi natijasida issiqlik hosil boʻlib, gavdadan tashqi muhitga oʻtadi. Masalan, yurak qisqarganda yuzaga chiquvchi va qonni harakatga keltiruvchi mexanik energiya qarshilikni yengishga sarflanib, issiqlik energiyasiga aylanadi.

•  

Organizmda hosil boʻladigan energiyani vositasiz va vositali kalorimetriya usullarida aniqlash mumkin.

• Vositasiz kalorimetriyada organizmdan ajralib chiqayotgan issiqlik bevosita aniqlanadi. Buning uchun tekshiruvchi (odam yoki hayvon) maxsus germetik kameraga kiritiladi. Kamera orqali quvurda suv oʻtkazilgan boʻlib, shu suvning issiqlik sigʻimi, maʼlum vaqt birligida oʻtgan suv miqdori, kameraga kirayotgan va undan chiqayotgan suvning temperaturasi xisobga olingan holda tekshiriluvchidan ajralgan issiqlik miqdori xisoblab topiladi.