Guliston davlat universiteti “tabiy fanlar” fakulteti biologiya yo’nalishi 12-19- guruh talabasi maxmudova dilshodaning odam va hayvon fiziologiyasi fanidan tayyorlagan kurs ishi taqdimoti

Anaerob jarayonlaridan hosil boʻlgan energiya faol hayot uchun kamlik qiladi, kislorod ishtirokidagi reaksiyalar energiyaga boyroq boʻladi. kislorod ishtirokidagi barcha energiya hosil qiluvchi jarayonlarga aerob almashinuvi deyiladi. Energiya almashinuvi organizmning umumiy holatini va fiziologik faolligini koʻrsatuvchi kattalik hisoblanadi. Biologiya va tibbiyotda energiya kaloriya (kal) oʻlchov birligi qoʻllaniladi. Bir kaloriya 1 g suvni 10 isitish uchun zarur boʻlgan issiqlikdir. Xalqaro birliklar sistemasida energetik kattalik djoulda qoʻllaniladi. (1 kkal = 4,19k Dj)

Energiya almashinuvi jadalligi turli omillar taʼsirida oʻzgarib turadi. Shuning uchun ham har xil odamlardagi energiya almashinuvini solishtirish uchun asosiy almashinuv degan oʻlchov, kattalik qabul qilishgan.

• Energiya almashinuvi jadalligi turli omillar taʼsirida oʻzgarib turadi. Shuning uchun ham har xil odamlardagi energiya almashinuvini solishtirish uchun asosiy almashinuv degan oʻlchov, kattalik qabul qilishgan.
• Asosiy almashinuv deb tirik organizmning fiziologik tinch holatda turgandagi energetik sarfiga aytiladi.
• Fiziologik tinch holatga quyidagilar kiradi:
• 1)Komfort harorat (18-20 issiqlik), bunda inson sovqotmaydi va isib ham ketmaydi;
• 2) yotgan holatda (jismoniy tinchlik, lekin uxlamasligi kerak);
• 3) Emotsional tinch holat chunki emotsional stress holatda metabolizm kuchayib ketadi;
• 4) Nahorda, yaʼni oxirgi marta ovqatlanganidan 12-16 soat oʻtgandan soʻng.

•  

Asosiy almashinuv kattaligi jinsga, yoshga, boʻy uzunligiga va tana vazniga bogʻliq. Oʻrtacha yoshda, boʻy uzunligi va vaznga ega boʻlgan erkaklarning asosiy almashinuvi kattaligi 1 kg vazniga 1 soatda 1kkaloriyaga teng, bu oʻrtacha 1700 kkal ni tashkil qiladi. Ayollarda bu koʻrsatkich erkaklarga nisbatan 10% kam, bolalarda esa katta yoshdagilarga nisbatan yuqori.

Maks Rubner 1868-yili energiya sarfi (almashinuv jadalligi) tana yuzasi kattaligiga toʻgʻri proporsional ekanligini aniqladi. Tana yuzasi qancha katta boʻlsa organizmda issiqlik yoʻqotish shuncha yuqori boʻladi, natijada yoʻqotilgan issiqlikni qoplash uchun organizm koʻproq issiqlik ishlab chiqara boshlaydi. Odamlarda asosiy almashinuvni tana yuzasiga boʻlgan nisbati deyarli turgʻun holatda boʻladi. Chunki issiqlik ajralishi 1m2 tana yuzasiga 3559-5234 kDj (850-1250 kkal) ni tashkil qiladi.

• Maks Rubner 1868-yili energiya sarfi (almashinuv jadalligi) tana yuzasi kattaligiga toʻgʻri proporsional ekanligini aniqladi. Tana yuzasi qancha katta boʻlsa organizmda issiqlik yoʻqotish shuncha yuqori boʻladi, natijada yoʻqotilgan issiqlikni qoplash uchun organizm koʻproq issiqlik ishlab chiqara boshlaydi. Odamlarda asosiy almashinuvni tana yuzasiga boʻlgan nisbati deyarli turgʻun holatda boʻladi. Chunki issiqlik ajralishi 1m2 tana yuzasiga 3559-5234 kDj (850-1250 kkal) ni tashkil qiladi.
• Tana yuzasini aniqlashda quyidagi formuladan foydalaniladi:
• R=K∙m
• bu yerda: m-tananing kg lardagi massasini, K-konstanta, odamlarda 12,3 ga teng.
• Yuza qoidasi ham nisbiy toʻgʻri xisoblanadi, chunki tana yuzasi bir xil boʻlsa ikki kishida metabolizm jadalligi har xil boʻlishi mumkin. Bunday boʻlishiga nerv, endokrin va boshqa tizimlarni holati sabab boʻlishi mumkin.