Guliston davlat universiteti jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat kafedrasi jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy fiziologik asoslari

Nazorat savollari
1. Ochiq suv xavzalaridagi basseynlarga qo’yiladigan gigienik talablar.
2. Suvning xarorati qanday bulishi kerak.
3. Bosqichma bosqich chiniqish deyilganda nimani tushunasiz.


Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Dembo A.G – «Sportivnaya meditsina». 1990, 1995 g
2. Shafranovskiy A.E – Vrachebno – pedagogicheskiy kontrol za fizicheskim vospitaniem 1992
3. Deshiv D.F, Vasileva V.E – Vrachebno’y kontrol’ i lechebnaya fizicheskaya kultura 1999 g
4. David Verner “Hammabop tibbiyot qo’llanmasi” Toshkent -2006.
5. Ismailov M.N - «Bolalar va o’smirlar gigienasi»Toshkent,Ibn Sino, 1994 y
3-amaliy mashg’ulot.


Mavzu: Sport inshootlari gigiyenasi va jismoniy tarbiya hamda sport bilan shug‘ullanuvchilarning shaxsiy gigiyenasi


Reja:
1. Sport inshootlarining gigkegasi
2. Sport inshootlarining joylanishi, orientatsiyasi va planlashtirilishi


3.Ishning maqsadi: Sport inshoatlari gigienasi to’g’risida tushuncha, Sport inshoatlarini joylashishini, shug’ullanuvchilarning shaxsiy gigienasi to’g’risida tushunchalar berish.
Kutilayotgan natiga: Talabalar sport inshoatlari to’g’risida ularning joylashishi, gigienik talablari, sport anjomlarini joylashishi ularning gigienik xolati xamda ochiq va yopiq maydonlaring joylashish xolatlarini biladi va tushintira oladi.


Kerakli jihozlar va materiallar: Adabiyotlar, texnik anjomlar, tarqatma materiyallar, ko’rgazmali kurollar.


Asosiy matn: Sport inshootlari uchun ishlatiladigan qurilish ma-teriallari muayyan Figienik talablarga javob bsradi-gan bo’lishi kerak. Bu matsriallar xonalarda qulay mikroiqlim yaratish uchun imkon beradigan issiqlnkni sekin o’tkazadigan va tovush o’tkazish darajasi past bo’l-gan, gigroskopik xususiyati namni kam tortadigan bo’li-shi lozim. Bunday sifatlar devor va to’siqlarga ishla-tiladigan asosiy qurilnsh materiallariga ham, shuningdek, suvash va pardozlash myteriallariga ham bog’liq bo’-ladi. Bizning davrimizda sport inshootlari qurish uchun ko’proq temir-beton va g’ishtdan foydalaniladi. Suvni va xonalarni pardozlash uchun ko’proq sintetik polimer-lar ishlatish keng tarqalgan. Bu materiallar tovushni va issiqlikni yaxshi izolyatsnyalash xususiyatiga zga bo’lib, artib tozalash uchun qulay va tashqi ko’rinishi ham chi-roylidir. Shu bilan birga, bu materiallar toksik mod-dalar ajratib chiqarishi ham mumkin, bu jismoniy mashqlar vaqtida tez-tez nafas olishga majbur bo’ladi-gan sportchilar uchun, ayniqsa xavflidir. Sintetik materiallarda statik elektr maydoki hosil bo’lishi mumkin. Bu zsa sportchilarning sog’lig’kga va ish qobi-lnyatiga ular uzoq muddat va takroriy mashqlar bajara-yotgak vaktda, ayniqsa salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin, Sportchilarning kiyim-kechaklaridagi va poyabzallari-dagi boshqa sintetik materiallar (ayniqsa, kapron va neylon) va sport inventaridagi ana shunday material-lar ham statik elektr zaryadlari hosil qilishga yordam beradi.
Xonalarii pardozlash uchun ishlatiladigai sintetik polimerlar yong’in xavfini kuchaytiradi, chunkn ular tez yonadi va bunda zaharli tutun ajratib chiqaradi. Shu-ning uchun ham sport inshootlari qurilishida sintetik materiallarning ko’llanilishn qat’iy sanntariya nazo-rati ostida bo’lmog’i kerak.
Sport zallaridagi pollar uchun shu maqsadlarga ish-latiladigan taxtalarni yaxshilab randalab, tekislab, paluba tipida qoplab chiqish ma’quldir. Echinish xona-larida, garderoblarda, bufetlarda, massaj xonalarid.a, koridorlarda polning ustiga linoleum qoplash kerak, chunki u pilesos va boshqa yigib-teradigan mashnnalarni ishlatib, supurib-sidirish uchun qulay imkoniyat yarata-di. Bunday sirt issiqlikni ham yaxshi saqlaydi. Sport zallariga ham linoleum qoplashga ruxsat beriladi. Suv-nn yaxshi izolyatsiya qilish zarur bo’lgan dushxona, tualet, vanna, gidromassaj xonasi va boshqa shunga o’xshash xo-nalarda polning usti keramik plitalar yoki tsement bilan qoplanadi. Hozirgi vaqtda engil atletika va fut-bol manejlarida xamda yopiq stadionlarda yumshoq, bu-kiluvchanlik, egiluvchanlik xususiyatlariga ega bo’lgan, yugurish uchun va mexanik tarzda yig’ishtirish uchun, supu-rib-sidirish uchun qulay bo’lgan gartan, rekartan singari sintetik materiallar qoplash metodidan foydala-nilmokda.
Chang kamroq to’planishi va xo’l latta bilan artib chiqish qulay bo’lishi uchun sport zallarining devorlari kamida 1,8 metr balandlikda noyli bo’eq bilan bo’yab chi-qiladi: shu bilan birga, moyli bo’yoq havoning devor or-qali o’tishini pasaytiradi, xonalar ventilyatsiyasining yomonlashuviga sabab bo’ladi, namlikning ko’tarilishig’a yordam beradi. Shuning uchun xam, odatda, devorlarni qoplash uchun (],8 m. dan yuqori qismini) elimli bo’yoq-lar qo’llaniladi. Och rapgdagi bo’yoklardap (och sariq, och yashil) foydalannsh maqsadga muvofiqdir. Bunday ranglar yorug’lik nurini yaxshi qaytarishga hamda nurning’ butun xona bo’ylab bir xilda tarqalib, hamma yoqni bara-var yoritishga yordam beradi. Bundan tashqari, och-tiniq ranglar nerv sistemasiga tetiklashtiruvchi ta’sir ko’rsa-•tadi hamda shug’ullanayotgan knshilarda ijobiy his-tuy-g’ular paydo qiladi.
Uyinlar o’tkazilayotgan sport zallarining shipini moyli bo’yoq bilan bo’yash lozim, chunki u oqlashga yoki elimli bo’yoqqa qaraganda koptok zarbiga birmupcha chi-damliroq bo’ladi.
Sport inpyuotlari fizkultura va sport bilan shu-g’ullanayotgan kishilarga qulay shart-sharoitlar yaratib berish uchun zarur bo’lgan muayyan gigienik talablarga javob bermog’i kerak. Ushbu talablar SSSR Sog’liqni saqlash ministrligi, SSSR Miiistrlar Soveti huzuri-dagi fizkultura va sport Komiteti, kurilish tashki-lotlarining maxsus instruktsiyalarida, hujjatlarida bayon etilgan tegishli kurilish va sanitariya normativ-lari tomonidan tartibga solib turiladi.
Jismoniy tarbiya o’qituvchilari, trenerlar, ma’mu-riy xodimlar, sport bazalarinipg raxbarlari qurilish oldidan (sport inshootlari loyixasini ishlab chiqish va tasdiqlash, qurilishning borishini nazorat qilish) bel-gilangan sanitariya nazoratida ham, shuningdek, kunda-lik sanitariya nazoratida h_am (sport inshootlaridan foydalanilayotgan vaqtida gigiena normalariga rioya qilinishida) ishtirok etadilar.
Sport inshootlarining tiplari
Sport inshootlari asosiy (A gruppasi) va yordamchi '(V gruppasi) gruppalarga bo’linadi. Asosiy inshootlar yuchiq va yopiq inshootlarga bo’linadi. Ularning funktsional ahamiyatiga qarab alohida (ya’ni sportning bir turi-uchun) hamda kompleks inshootlar (territorial jixat-dan birlashtirilgan bir nechta aloxida inshootlar)ga ajratiladi. Shaxardagi sport inshootlarining miqyosi-ga qarab ularni mikrorayon, rayonlararo, umumshaxar, markaziy respublika inshootlariga; kishloq joylar-da — brigada, markaziy tomorqa, rayon markazidagi in-shootlarga ajratiladi.
Umumiy territorial inshootlardan tashqari yana mak-tablar, o’quv yurtlari, pioner lagerlari, sanatoriya va dam olish uylari huzurida tashkil etilgan sport insho-otlari, turli idoralarga tegishli sport inshootlari mavjuddir. Ba’zi bir respublikalarda (masalan, Es-toniyada) maktablar va boshka tashkilotlar uchun (koope-rativ asoslarda) uncha katta bo’lmagan aholi yashaydigan punktlarda birgalikda sport inshootlari qurish taj-ribasi amalda qo’llanilmoqda.
Maktablardagi sport inshootlari sport maydoncha-larini hamda maktab uchastkasi zonasiga joylashgak boshqa o’quv-sport maydonchalarini, yopiq inshootlar (sport zallari, basseynlar)ni o’z ichiga oladi. Sport inshootlarining razmerlari maktabning tipiga va o’quv-chilarning soniga bog’liq bo’ladi. Urta maktabdagi sport zonasining maydoni—4900—10700 m² bo’lishi kerak. Uquvchilarning soniga va zonaning razmeriga qarab unda engil atletika, gimnastika maydonchalari sport o’yinla-ri va itqitish-irg’itish mashqlari o’tkazish uchun kichik (basketbol, voleybol, qo’l to’pi) va katta (futbol). maydsnchalar joylashgan bo’ladi.
To’liqsiz o’rta va o’rta maktablarda (o’quvchilar so-ni 192—624 nafar bo’lganida sport zalining razmerI' 9X18X5,4 m; o’quvchilar soni 784—1176 nafar bo’lgan o’rta maktablarda kattaligi 12X24X6 m bo’lgan sport zallari qurish tajriba qilinmoqda; o’quvchilar soni 1568 nafar bo’lgan maktablarda ikkita sport zali birn 12X12x3 m va 12X24X6 m kattalikdagi sportzallari qurilishi kerak; o’quvchilar soni 1960 ta bo’lgan maktab-da ikkita zal — birining kattaligi 12X12X3 m, ik-kinchisining kattaligi 15X30X6 m bo’lishi kerak.
Barcha slort inshootlariga qo’yiladigan umumiy gi-gienik talablar qatoriga inshootning qaerga va qanday orientatsiya bilan joylashganligi, transportga yaqinli-gi, planlashtirilishi, tevarak-atrofdagi muhitning ahvoli, havo, suv, tuproq, gul, nixol ko’chatlari ekilgan.ligi, ishga xalal beradigan shovqinni to’suvchi qurilma-.lar, mikroiqlim (xavo xarorati, havoning namligi, ha-rakati, radiatsiya) kiradn.