Гулистон давлат университети Иқтисодиёт кафедраси

Асосий ишлаб чиқариш фондларидан (узоқ муддатли активлар) фойдаланиш кўрсаткичларини ва уларга бўлган талабни (эхтиёжни) аниқлаш.
Бу моддада мавжуд асосий ишлаб чиқариш фондларининг қисқача тавсифи берилади: таркиби, тузилмаси, қиймати, техник тавсифи, эскириш даражаси, таъмирлаш ва реконструкция қилиш зарурияти кўрсатилади (6.3-жадвал).
6.3-жадвал
Асосий ишлаб чиқариш фондларининг таркиби тузилиши ва эскириши.

Асосий ишлаб чиқариш фондлари гуруҳи	Лойиҳа бошланишидаги қиймати, минг сўм.	Улуши%	Лойиҳа бошланишидаги эскириши, минг сўм	Қолдиқ қиймати,минг сўм.	Эскириш коэффициенти

Мавжуд ишлаб чиқаришни кенгайтириш, модернизация ёки реконструкция қилиш ёхуд янги ишлаб чиқаришни ташкил этиш билан боғлиқ саволлар ёритилади. Уларга қуйидагилар киритилиши мумкин:

• 
  хужжатларнинг мавжудлиги;
  
• 
  қурилиш-монтаж ишларини мўлжалланган муддатларда бажарилишини таъминловчи пудрат ташкилотининг мавжудлиги;
  
• 
  харажатлар ва х.к.
  

Буларнинг асосида қўшимча ускуналарга талаб (6.4-жадвал) ва асосий фондлар ва номоддий активларга умумий талаб белгиланади (6.5-жадвал). Асосий фондларга эхтиёж, асосий фондлар турлари бўйича ишлаб чиқарувчининг нормативларга кўра аниқланади.
6.4-жадвал.
Қўшимча ускуна ва бошқа техник воситаларга бўлган талаб

Ускуна, техник воситалар номи	Тури ёки модели	Ишлаб чиқарувчи завод	Миқдори,дона.	Етказиб бериш муддати	Ускуна, техник восита қиймати, минг сўм.

6.5-жадвал.
Асосий фондлар ва номоддий активларга талаб

Узоқ муддатли активлар	20__й.	20___ й.		20___й.
	Мавжуд, минг сўм.	Умумий эхтиёж, минг сўм.	Ўсиш %		Умумий эхтиёж, минг сўм.	Ўсиш %
Номоддий активлар Асосий фондлар Ер майдони Ишлаб чиқариш бино ва иншоатлри Ишчи ва машина ускуналари Ишлаб чиқариш инвентари Транспорт воситалари Бошқалар Жами

Айланма маблағларга бўлган умумий эхтиёж яъни айланма маблағлар ялпи нормативини ташкил этувчи элементлар нормативлари йиғиндиси сифатида аниқланади. (6.6-жадвал)

6.6-жадвал.
Айланма маблағларга эхтиёжни шакллантириш

Ресурсларнинг тур ва номи	20___й.	20__й.	20__й.
Хом ашё ва материаллар Ёқилғи Электр энергияси Қадоқлаш идишлари Тез эскирувчи буюмлар Эхтиёт қисмлар Тугалланмаган ишлаб чиқариш Омбордаги тайёр маҳсулот Бошқалар. Жаъми

Харажатлар башорати. Бўлим ишлаб чиқариш харажатлари ва маҳсулот таннархини ҳисоблаш билан тугалланади. Бўлимга ишлаб чиқариладиган маҳсулот калкуляцияси ва ишлаб чиқариш харажатлари сметасининг барча муддатлари бўйича ҳисоблар илова қилинади. Моддий ресурсларга бўлган талабни жадвал шаклида бериш мумкин (6.7-жадвал).
6.7-жадвал.
Моддий ресурсларга талаб

Моддий ресурслар турлари ва номи	20__й. дастури бўйича талаб							Таъминотчилар
	1-чорак		2-чорак			(келгуси даврлар)
	Натурал ўлчовда	Қиймати, минг сўмда	Натурал ўлчовда	қиймати минг сўм
Материаллар, жами шу жумладан: А-турдаги б-турдаги ва х.к.
Сотиб олинадиган бутловчи қисмлар, жами шу жумладан А-турдаги Б-турдаги ва х.к.
Ҳаммаси

Бизнес-режада материал-хом ашё ва ёқилғи-энергетика ресурсларини сотиб олиш шартлари, етказиб бериладиган ресурсларнинг номенклатураси, муддатлари ва баҳоси нуқтаи назаридан таъминотчиларнинг ишончлилигини кўрсатиб ўтилади. Иш ҳақи тўловлари бўйича маблағларга бўлган эхтиёжни 6.8-жадвал шаклида келтириш мумкин.

6.8-жадвал.
Иш ҳақи тўловлари бўйича маблағларга эхтиёж

Ишловчилар категорияси	20__й.
	1-чорак		2-чорак			ва х.к.
	Сони, киши	Иш ҳақи фонди, минг сўм.		Сони, киши	Иш ҳақи фонди, минг сўм.
Асосий ишлаб чиқаришдаги ишлаб чиқариш ишчилари
Ёрдамчи ишлаб чиқаришдаги ишчилар
Раҳбарлар, мутахасислар ва хизматчилар
Жами

Маҳсулотни ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари сметаси 6.9-жадвал шаклида расмийлаштирилиши мумкин.

6.9-жадвал.
Ишлаб чиқариш харажатлари сметаси

Кўрсаткичлар номи	Даврлар бўйича кўрсаткичлар миқдори
	20___й.					20___й.			20_й.
	I чорак	II чорак	III чорак	IV чорак	I ярим йил		II ярим йил
Моддий харажатлар
Иш ҳақи бўйича харажатлар
Ижтимоий мақсадларга тўловлар
Асосий воситалар амортизацияси
Бошқа харажатлар
Харажатлар элементлари бўйича жами
Доимий харажатлар
Ўзгарувчан харажатлар

Изоҳ: 1. Доимий харажатлага қуйидагилар киради: амортизация, бино ижараси, кредитлар бўйича фоизлар, вақтбай иш ҳақи ва суғурта тўловлари, маъмурий харажатлар ва х.к.
2. Ўзгарувчан харажатлар - бу хом ашё, материаллар, технологик ёқилғи, электр энергияси, ишбай иш ҳақи ва х.к.
Топшириқ. 1.Ушбу мавзудаги мавжуд жадвалларни тўлдиринг.

2. 
   Танланган фаолиятнинг ишлаб чиқариш ва ташкилий режасини ишлаб чиқинг.
   
3. 
   Штатлар жадвали ва иш ҳақи фондини ишлаб чиқинг
   

7-мавзу: Молиявий режа


Лаборатория машғулотининг мақсади: молиявий режани баҳолаш ва таҳлил қилиш

Молиявий режа бу бизнес-режанинг якунловчи бўлимидир. Унда корхона фаолиятини молиявий таъминлаш ҳамда мавжуд пул маблағларидан жорий молиявий ахборот ва маҳсулотни сотиш башоратлари асосида энг самарали фойдаланиш масалалари кўриб чиқилади. Айнан шу бўлимдан инвестор ёки банкир олиш мумкин бўлган фойда миқдорини, қарз берувчи эса потенциал қарз олувчининг ўз қарзини қайтариш учун имкониятларини билиб олиши мумкин.

Молиявий режа бизнес-режанинг бошқа бўлимларида келтирилган маълумотларга зид келмаслиги лозим. Молиявий режадаги номутаносибликлар молиячи мутахассисларнинг малакаси камлигидан ёки инсофсизлигидан дарак беради. Сифатсиз тайёрланган молиявий режа нотўғри хулоса чиқаришга ва корхона нуфузини пасайтиришга олиб келиши мумкин.
Молиявий режада молиявий ресурслар (капитал) қачон, қаерда ва нима мақсадда сарфланиши, бизнеснинг муваффақиятга эришиши учун корхона олдида турган мақсадлар батафсил ёритиб берилади. Бошқача қилиб айтганда, нафақат харажатлар, балки даромадлар ва бошқа молиявий тушумлар ҳам кўрсатилади. Кўнгилдагидек тайёрланган молиявий режадан корхона заҳираларини баҳолаш ва жалб қилиш, молиявий барқарорликни мустаҳкамлаш учун фойдаланиш мумкин.
Корхонанинг молиявий иқтисодий холатини баҳолашда корхонанинг асосий техник-иқтисодий кўрсаткичлари ва молиявий холати кўрсаткичларини таҳлил қилиш тавсия қилинади¹¹.
Таҳлил корхонанинг молиявий ҳисоблари асосида охирги уч йилдаги техник-иқтисодий ва молиявий кўрсаткичлардан фойдаланган ҳолда амалга оширилади (7.1, 7.2, 7.3-жадваллар).
7.1-жадвал.
Корхона иқтисодий ҳолатининг асосий кўрсаткичлари.

Кўрсаткичлар	Ҳисобот маълумотлари
	20_й	20_й.	20_й
1	2	3	4
Маҳсулот ишлаб чиқариш хажми, натурал ўлчовда асосий маҳсулотлар бўйича а маҳсулот б маҳсулот
Маҳсулот сотишдан тушум (сотиш хажми) шу жумладан асосий маҳсулот турлари бўйича а маҳсулот б маҳсулот
Асосий маҳсулотлар бўйича бозордаги улуш а маҳсулот б маҳсулот
Ишловчилар сони
Ўртача иш ҳақи
Меҳнат унумдорлиги
Умумий активлар, баланс бўйича, шу жумладан: асосий воситалар айланма маблағлар(жорий активлар)
Фондлар билан қуролланганлик
Ишлаб чиқариш ва сотиш харажатлари, шу жумладан асосий маҳсулотлар бўйича а маҳсулот б маҳсулот
Сотилган маҳсулотнинг 1 сўмига қилинган харажатлар, шу жумладан асосий маҳсулотлар бўйича а маҳсулот б маҳсулот
Маҳсулот сотишдан олинган фойда, шу жумладан асосий маҳсулотлар бўйича: а маҳсулот б маҳсулот
Баланс фойда (солиқ тўлагунча фойда)
Илмий-техникавий изланишларга харажатлар
Хўжалик фаолияти самарадорлиги (сотиш хажмининг ишлаб чиқариш ва сотиш харажатларига нисбати)
Экспорт хажми
Валюта ҳисоб-рақамидаги маблағлар
Ўз маблағлари
Қарзга олинган капитал, шу жумладан жорий мажбуриятлар.

7.2- жадвал.

Корхонанинг тўловга қобиллиги ва амалий фаоллиги асосий кўрсаткичлари