Gulchehra izbullaeva pedagogika nazariyasi

xasislik, jahldorlik, qizg’anchiqlik, adovat saqlashlik, shahvoniylik, 
manmanlik, hasadgo’ylikka 
va
yuksak axloqiy tafakkur
ga olib 
keluvchi xatti-harakatlarni o’n to’rt omilga 
sabr-toqat, qanoat, 
yordam va do’stona munosabat, odamiylik, saxiylik, yumshoqlik, 
olijanoblik, adolat, kamtarlik, sadoqat, samimiylik, huquq va 
burchlilik, yaxshi fazilat, vijdonlilik
va boshqalarga ajratadi. Bular 
olimning fikricha axloqiy tarbiyaning maqsadini tashkil qilmog’i 
lozim. 
Oltinchi bobda, qadr-qimmat o’rtasidagi farq va qadr-qimmat 
bilan tashqi o’xshashlik yoritiladi. 
Yettinchi bobda adolat qiymatining boshqa fazilatlardan 
afzalligi, 
uning 
xususiyatlari 
va 
turlari 
yoritilgan. 
Tusiy, 
munosabatlarda tenglikni yaratish va adolat bilan yondashish 
lozimligini ta’kidlaydi. Uning fikriga ko’ra, adolatli inson nomuvofiq 
narsalarni muvofiqlashtiradigan insondir. Bunday odam o’rtacha va 
tenglik me’yorlari bo’yicha mukammal hakam bo’lishi kerak. Adolat 
va tenglikning haqiqiy yaratuvchisi – birlik vujudi hisoblanadigan 
ilohiy vijdondir (inson vijdoni). Adolatning fazilatlariga erishgan 
inson ilohiy yaqinlikka erishadi (eng oliy yaqinlik). 
Sakkizinchi 
qism 
baxtning 
fazilatlari 
va 
darajalarini 
o’zlashtirishga bag’ishlangan. Har bir inson o’zining tug’ma iste’dodi, 
izlanishi va tirishqoqligi tufayli ezgu fazilatlarni egallaydi
1
. 
To’qqizinchi bob, sog’lom istak va qadr-qimmatni saqlab qolish 
haqida. Tibbiyot fani inson sog’lig’ini saqlash uchun mijozga mos 
keladigan malhamlardan foydalanishni tavsiya etgani kabi, axloqiy 
qonunlar ham nafsni sog’lom saqlab qolish uchun umumiy 
xususiyatlarga 
ega 
bo’lgan 
insoniy munosabatlarni qo’llab-
quvvatlashni talab qiladi. 
1
 library.ziyonet.uz/ru/book/download/28752

---

94 
«Maqsadlar» ning oxirgi bobida Tusiy nafs xastaliklarini 
davolash qoidalari, ya’ni razillik haqida gapiradi. Tananing 
davolanishida (tibbiyotda) bo’lgani kabi, kasalliklar o’zlarining 
qarama-qarshiliklari bilan davolanadilar va xuddi shunday nafsni 
davolashda razillik o’zining qarama-qarshisi bilan yo’q qilinadi. 
Tibbiyot sohasida birinchi navbatda kasallik nimada ekanligi 
aniqlanadi, undan so’ng sabablari to’liq tekshiriladi va nihoyat 
davolash boshlanadi, axloq tarbiyasida ham shu jarayon kechadi. 
«Xonadon farovonligi» nomli ikkinchi maqola 5 qismdan iborat. 
Ushbu maqolada oila qurish madaniyati, bola tarbiyasi, oila 
boshlig’ining oila oldidagi burch va masuliyatlari, ayol va uning 
vazifalari borasida gap boradi
1
. Birinchi bobda 
ro’zg’orshunoslik fani
ning ma’nosi ochib beriladi. Tusiy, 
ro’zg’orshunoslik fani
oilani 
saqlashga yordam beradigan muhim fan ekaniga ishonadi va 
ro’zg’orshunoslik fani
ni oila qurishning donishmandi deb ataydi. 
Tusiy fikriga ko’ra, «ro’zg’orshunoslik fani» ning umumiy asoslari 
inson tanasining tarkibiy qismlari o’rtasidagi muvozanatni saqlashga 
o’xshaydi. Agar muvozanat bo’lsa, uni himoya qiladi, agarda buzilgan 
bo’lsa, uni qayta tiklashga harakat qiladi. 
Ikkinchi qism esa boshqaruv, mol va dunyoni to’planishiga 
bag’ishlangan. Ushbu bobda Tusiy uchta asosiy vazifa 
pul topish
, 
boyliklarni saqlash
va 
pulni sarf qilish
ning foydali va maqbul kasbiy 
xususiyatlariga ishora qiladi. Muallif poklik va sahovatni, 
tamagirlikdan xoli va beg’uborlikni maqbul ish va adolatlilikning 
muhim xususiyatlardan biri sifatida qayd etadi. 
Uchinchi qismda oilani yaratish siyosati haqida so’z boradi. 
Muallifning so’zlariga ko’ra, nikohning asosiy sababi -