Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы



Download 8,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/171
Sana06.07.2022
Hajmi8,39 Mb.
#744068
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   171
Bog'liq
Qaraqalpaq tili qubla dialektinin leksikasi - O.Dospanov (1977)

*м В. В. И и п о г р 
<1
д о ». Оснонпые ноннтия русской фразео-
логии как. лингнистической дисцнплнны—Труды юбнленной научной
ссссии. Л.. 1946, 67-бет.
85
www.ziyouz.com kutubxonasi


Лыныи суўы ашшы болғаилықган көпшии түсмўн, аўыс- 
лалысы—адам бетиипн тулеўн;
Куркиреў
— күннмц гүркиреўи: аўысналы мәииси— 
адамнын гүркиреўи /бул жерде адамнын топылыска 
өтксн ўақытыпа байланыслы айтылған/;
Сага
—бнр нәрсеннц басланатуғын белгнли точка- 
сы, оннлп соцғы мәнилери-арықтыц басланатуғын жсри 
ҳам аГпылатуғын гәптиц төркини.
Көп мәннли сөзлер көбинесе атлық, келбетлик, 
(|>ейил сөзлерден болады. Олардын жасалыў усыллары 
төмендегише:
а) Лглыққа байланыслы:зз: 
э р —
зәҳар, уў, 
аўқат 
орнына зәҳәр бериў: 
Зэқэрди йегирлер, зэ: эрди
ж ийин
деди.
б) Келбетликке байланыслы:
Тулиар
сөзииин тийкарғы мәниси легендарлык 
дәстанлардағы ат, аўыспалысы— тулпар адам. 
Ой-бой,
т улпар дегэншэ т улпар кемпир.
Ш үкүр—6н$
нәрсеге миннегдаршылық билдириў, 
оннан соцғы мәниси жақсы, қолдан келгенше хызмег 
ислеў деген мазмунды ацлатады. 
Соларға ш үкүр хыз-
мэт қылдым мен.
в) Фейилге байланыслы: 
Т а с л а ў —ылақтырыў,
он- 
нан кейинги мәниси— семьядан ажырасыў, 
көмекши 
фейил мәнисинде бир истин тамамланыўын билдириў 
ҳәм соцғысы биреўге исениў, арқа сүйеў: 
Азамат-
ларға таслайман.
Сүйруў
—тнйкарғысы 
сүйреў

ж етелеў
аўысмалы 
мәннсн 
-а д а м ға ғамхорлы қ көрсетиў: Ҳэр дайым
сүйрийди.
Қы зуў—
ыссылық алыў, қызыў, Сонғы мәнилери — 
қуўатлы, күшли, жердиц қызыўы: 
}Кер қызса егилген
пахтаны тамырынан күйдиреди.
д) Диалектлик синекдоха
Гән ишннде гейпара ўақытта иутннииц орнына 
бнлшсги ямаса улыўмалық сөз ориына жекке сөз 
коллапылады. Сөзлердиц бундай стилистнкалық мақсет 
иопои хызмет етиўине сипекдоха делинеди. Сннек- 
доха болагуғын сөзлер гәп ишинде алмасып қолланы- 
ла бередн; белгнли бнр кОптекстте 
„адам“
деген сөз 
орныиа киспнин ҳәр бнр деиесиниц атлары алмасып
80
www.ziyouz.com kutubxonasi


аитылып, түўел бир түснникти /адамды/ билдириўн 
мүмкин.158
Мысаллары: 
Баласы армпяга кетип қара кэллеси
қалыб еди дэ
(Майем). 
Бирақ бизиқ кемпиргэ тисиқ
батлайды го
(Ҳәм). 
Бир туйақ қалган жетим йеди
(II—хан). 
Буж уррақ улкэни бар йеди гой.
Мысаллар- 
дагы 
кэллэ,

тис„ туйақ, бужур
сөзлерп адамныц фи- 
зиологиялық курылысына тийислп атамалар. Олар 
қонтекстте 
адам, киси
деген сөзлерднц орнында қол- 
ланылған.

Дналекг лексикасындағы синекдохалар сынға, са-
паға, кийим-кеншек, аўырыў атамалары т. б. байла- 
ныслы. Мысалы: 
қа ла басқа
(П.-хаи). 
Мен тогызды
битирип ирмияға гэтип қалдым. Нвоэрэк бирэўдэн
уотуруп йазып алмаса.., бессары көшип кетти. Иш-
индеги көк колхоздики, жоқышқа сеники болады.
Ийгэ тартары нысты алы п берип қарап отурду.
>
 
/К ат уу йекеўуқ мэс болуи.., Сонымыс сау болсл а л

дымыста. Бирақ көнэ шапаннық гопин гпықлар...
Мысаллардағы 
бес
сөзи 
бес километр
мэнисинде, 
тогыз-тоғызыншы класс
мәнисинде, 
конэрэк ески
ур и п —эдетти көп билетуғын адам
мәнисинде 
бес-

сары—
уруўдьщ аты аркалы адамды атаў мэписинде,
көк—
мәкке жүўери мәнисинде, 
ийгэ тартар
-керек 
жарак, күнделикли турмыста пайдаланылагу! ын :иплар 
мәнисинде, 
ж ат уў-
жат, баска жақгап келғеи адам 
мэнисинде, 
сонымыс —
баламыз, улымыз деғен моппде 
коллапылып тур.
Кубла диалекттсги синскдоха сөзлер сол жерде 
жасаўшы информаторлар тилипде копгекстке, гэпке, 
сөзге қосымша мәннлик оггенок жүклеў хызметипде 
актив пайдаланылады.
е) Диалектлик эвфемизм
Эвфемизм-сөйлеўшн тэрепипен сулыўлап, сыпайылап 
айтылған сөзлердиц тоиары.
Қубла диалек
1
теги эвфемизм сөзлер адамныц куўа- 
пыш ямаса күйнииш, қайгы-ҳәсирети т. б. байланыс- 
лы сезимлерди сәйксс лекснкалық бирликлер аркалы 
сыпайылап, шеберлик пспен жеткериў ушып көбирек

Download 8,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish