Г>ул китаптл К. лракллнакстаппып кубла ранонллрыпда жасай- тугын клракалпаклардын этннкалык составы, сол гсрригориядагы



Download 8,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet153/171
Sana06.07.2022
Hajmi8,39 Mb.
#744068
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   171
Bog'liq
Qaraqalpaq tili qubla dialektinin leksikasi - O.Dospanov (1977)

ха лч:ль
формасында ушмрасалы.
Колийли шабдалы —шабдалдыц түрп. Үшинши жыл-
www.ziyouz.com kutubxonasi


ға караганда мийўе берип, 25—30 жылга де- 
йин жасайды /Келт./.
Кэрэли—қәрели. Түркм. 
гарали
/РТмС., 707/.
Қәррәт—ок, ийик жоныўшы адамиыа кәсиби ҳэм 
соган байланыслы койылған лақабы /Лққ./.
Қолым өзиме аўур—өзип жамап сезиў, ўақты хош- 
лығы болмаў, адампыц жумыс ислеи шарша- 
ўына байланыслы қоллапылатуғын сөз: 
Еки
қолым өзиме аўур болОы ОийОи.
Қолын ҳадаллатқан бала—бул лнзбек ер жетне- 
ген жас бала деген түснникти анлатады: 
Мен
келгенде қолын ҳаОаллатқан бала еди.
/Н.- 
хан/.
Қоркызыў — корқыў, қаиалаиыў. 
Қызға бир жаман
жара шығып бай қорқызОау
/Аққ/.
Қошмак—буўра 
менен кызыл түйениц коспағы. 
Онын өркешн екеў. узып, бирақ баслары бө- 
лек. Жоны ҳәм айры түйелердин қоспағынан 
болады. Түйеннн ишнндегн ен күшлнси. Хо- 
резм гоиорларында да 
қошмақ
формасында 
ушырасады.
Қулак—арықтын, салманын тпйкарғы канал менен 
гүйнлискен жерн. Өзб. 
қ у ла қ
/УзРС , 0>29/.
Қулак а ш у ў —арықтын, салманыц қулағын ашыў 
/Келт/.
Қуллан — есиктин ашылып ҳәм жабылып турыўы. 
ушын огап орнатылғаи топса /Ийш/. Өзб. 
ошиқ-мошиқ
/РУзС., 552/. 
К улла п
сөзиниц 
гөркинн 
қулы п
сөзи менен тамырлас болыи
фонетикалық өзгерислерге ушыраған /салыс- 
гырыныз: 
қулла п -қулы п .
Қумған —қуман. Өзбек тилиниц Ферғана говорла- 
рында бул сөз 
қумғон
түринде ушырасады.
Қураўыз кетпәў —белгили барган жерден иан жеў, 
тамақ ишиў дегенди билдиреди: 
қураўуз кет-
пэсин.
Қуры карылпак—ҳәммеси қарақалпақ массасы де- 
ген мәниде айтылааы. 
Ҳэзир бир збина, қуры
қарылпақ
/Келт/.
Қ у т у -к ү л салатуғын ящик /Досб./. Каз. 
қуты
/КТТС, II, 90/.
Қушмақ—ата-анасы, яғный әкәси ҳәм анасы екеўи
233
www.ziyouz.com kutubxonasi


оки миллотгеп болыўы: 
Энди буда қушмақ
буганы Оа.
Қыбла — кубла: 
Кннл 
ТвргпнүлОпц қыбласында
огыа киламстнр еди /Лқк./. 
ҚыОла шетпинОе
/11.-хаи:.
Қыаыл туйе—бир өркешли, аягы узын, түри кызгыш 
үлкси түйс /Акк;. Хорезм говорларында түйе- 
ниц бул түри 
қызъл Оойе
деп айтылады.
Кыйраўа бийдай—алдынғы егнлген егнс ориына 
шыккан бнйдай ,Досб.'.
Қыйык—кишкене бег орамалы: 
Бу қыйықтыц ыз-
гары басқа өтэмэ десәцэ. Эй мениқ қыйы-
ғымОы баспа
/Акк./. Әд. тилде 
қыйық
сөзи 
магериянын кишкене кыйындысын, бөлекле- 
рнн, көздин қыйығын. карта ойынындагы қы- 
йықты /ККРС.. 424/ билдиреди.
Қырклык—қайшы, жоцышқаны кырқатуғын қурал. 
Формасы ораққа уқсас, жүзи 
егелген, сабы 
бар. Каз. 
қырықтық
/ҚТТС, II, 109/.
Қырмалы ийдә—жийденин түри, арнапы жийдеден 
гөре үлкенирек, ал тури қып-қызыл болады, 
Қ. арнапы йийОэ.
Қытайы каўун —қаўыннық түри, ортасы тилик-ти- 
лик, рени ак, қара көгис; жүзи қызыл, жуқа, 
аўырлығы жериниц күшине қарайды. Ол ақ 
қытайы, кара қытайы болып бөлинип, екеўи- 
нин де жүзи ак болады. Иши қызыл жүзлиси 
ағына қарағанда ертерек писеди /Ҳәм., Досб./. 
Хорезм говорларында қаўынныц бул түри 
хы-
тай:
деп аталады.
Қыша — қопанын түби, жайдыц пақсасыныц астына 
ызғар өткермеў ушын изолятор ретинде қойыл- 
ғаи зат.
Қышқаш — кыскыш. Бир нәрсени /темиршилик исинде 
гемирдн/ кысып услайтуғын темирден ислен- 
ген әсбап.
Л
ЛабаОы// лаўабы кесә—үлкен лаўабы кесе. Хорезм 
говорларында 
лавап каса
деп айтылады. 
Лаган/7 наған—наган, тапанша, алгы атардыц бир 
түри: 
Нағанын берди.
234
www.ziyouz.com kutubxonasi


Л ағман— лагман, маидаланған еттеи нсленстуғын 
аўқатгыц тури (Бир. орайы). Вул сөз өзбек 
тилинде 
ла гн а н
(УзРС, 239), тәжпкше дс 
лагмон
деп айгылады.
Лампы — жанар май: 
Лампықды. апқой
(Лқб.). Әде- 
бий тилде 
л а ш ш
сөзи жақтылық беретуғын 
шыра мәнисииде қолланылады (КҚРС., 750).
Лаўазым—белгилн хызмет орны: 
Қолынан лауазы -
мын алып сорлатаман.
Бул өзбек тилиндеги 
лавозим
(УзРС., 237) сөзиниц қубла дналект- 
теги фонетикалық өзгешелик пенен қолланған 
формасы.
Ләгэн—тарелка, тамақ ишиўге жумсалагуғын лә- 
гән (Ийш). Әдебнй тнлде 
логен
сөзи үлкен 
ыдыс, ноднос деген мәннлерге йие (ККРС., 
437). Казақ тили Шу говорларында 
л е ге н —ет
салатуғын жалпақ табақ ҳәм сары мыстан ис- 
леген кишкене табақ делинсе, қырғызлар ишин- 
деги қазақлар гилинде 
леген
— тек ғана ет 
салатуғын жалнақ табақ. Өзбек әдебий тнлин- 
де 
лагин —
гүби жалпақ үлкен табақ (УзРС., 
237), қырғыз тнлинде 
илеген, ш л а п ш н
(РКрС., 
847) деп аталады. Бул сөз парсы-тәжик тил- 
лернпдеги— 
лаган,
кеседен 2-5 мәргебе үлкен 
ыдыс деген сөздеп келип шыққан (С. Ибраги- 
мов. Профессиональная лексика... 47-6.).
Лэлиг// нәлүк—налог. Халықтан ҳэм кәрханалардан 
жыйналатуғын салық (налог): 
Л әлигицди берэ-
сэқ... деп. Иэлүккэ жеткидэИ боп кут улам ы з.
Диалекгте усы сөзлерге байлапыслы 
нэлүкш и
(русша „палоговой инспекюр") 
атамасы да 
ушырасады: 
Н элүкш илэргэ қожайын екэн.
Ләмпи—лампа 
Ц
шыра Жанар май менен үйдин 
ишине жақтылық беретуғын буйым: 
Лэмписи
жақсы екэн
(Аққ).
Ләпэр— бир 
манат: 
Веш теқгэ лепэр болады-, Ҳэ-
зирги ели ў тийин барғо
(Ҳәм.). 
Бир манатты
лэпэр дийди
(Ҳәм.).
Лелинки—лииейка, нионерлертиц салганатлы жый- 
палмсы.
Ломманм жүгэри —жүўерпниц бир түри. Информа- 
торлар оны“ 
басы үлкен, бойы келт э, йерли-
235
www.ziyouz.com kutubxonasi


ден бурун писэди*
— деп гүррнц етеди. 
Қ. йер.ш
жүгэри.
М
Майласкаи әнгиме— кызыклы, жанлы, мазмунлы 
сөйлеснў, әцгиме айтыў: 
М айласқан әқгимениқ
арасында онық жаназасын ядтан шығарып
ж ибериппиз-ау...
(А. 
Бекимбетов. 
,Гүрес“, 
23-6).
Майәрик—майлы ерик, ериктиц түри, формасы ҳәр 
қыйлы, сырты жылтыр болып келеди.
Мақам—дәреже, хызмет орны: 
Шундай мақамға
еткэн.
Бул сөз араб. 
такат
: а) орын, мэкән, 
турған жери; б) ҳәмел; в) инстанция, ҳүкимег; 
г) музыкалық тон (Турец.-рус. сл., 390). Әде- 
бий тилде 
м уқам —\\а\\а,
ҳәр түрли саз т. б. 
мэнилерде ушырасады (ККРС , 466), Бул сөз- 
дин араб тилиндеги мәнилери қубла диалектте 
гарайған.
Мала—аўылхожалык әсбабы (ески). Оныц мынадай 
бөлеклери бар: I) Мала; 2) маланыц еки тиси
3) мала паша; 4) оқлаў ағаш; 5) малапашаныц 
шегэси: 6) мойынтурыюағы еки агаш (зэмнйин 
ағаш); 7) малапашаныц шүй тесиги.
Мас—мәс, пьян. Мас келсе басып өгеди ол (Акк).
Мага / матасәкил// мәтәсәкил, / мотсикил—мото- 
цикль: 
М ата менен эпкипти. М эт эсэкил
менен келди. М отсикилдиқ алдында мынау
қо л былай ойнап турады ғо
(Акк.). Диалекг 
жайласкан гейпара жерлерде бул сөзди ,арба ‘ 
бурунғу арбаларым йақшэди
(Аққ).—деп ам- 
тыў жагдайлары да бар. Өзбек тилинин Мац- 
ғыт говорында 
матаськьл
формасыпа ийе.
Л1атам тутуў — капаланыў, уўайымлаў: 
Не бол-
ды буншама матам тутқан т ул қатындай
гүрсинип...
(А. Бекимбетов, „Гүрес"... 140-6).
Матлуб -бнр нәрсени талап етиў; 
М атлубини
қолынан бермэк...
(П.-хан). Араб. 
гпаЫар (аи)
— талап, түсиндириўди талап етну... тилек, 
усыныс (Түрец.-рус. сл., 397), парс. 
матлуб
талап еткен нәрсе, тилекке ылайық, тилек
236
www.ziyouz.com kutubxonasi


бопмнша (ПРСл, 506) деген монилерде колла- 
нылады.
Маш—мәш, егинпнц бнр түрп. 
Маш, күнжи еккэн

Download 8,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   149   150   151   152   153   154   155   156   ...   171




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish