Grunt komponentlarining o‘zaro ta’siri va ularda strukturali bog‘lanishlar

Gruntlarda bo‘shliqlar. Gruntlarning eng kerakli struktura-teksturali
tavsiflaridan biri, grunt hajmini qattiq komponentlar bilan to’ldirish darajasini
belgilovchi tavsif, undagi bo’shliqlardir. Tog’ jinslarida uchrovchi bo’shliqlar
o’zining ko’rinishiga qarab g’ovakli va yoriqliklar ko’rinishida bo’ladilar.
Avvalgi bo’limlarda gruntning ko’p komponentli tizim ekanligi
ta‟kidalangan, uning hajmi (Vtot): 1) mineral qismining hajmidan (Vsk); 2) suyuq
komponentning hajmi – g’ovaklikdagi eritmalardan (Vw); 3) gaz fazasini hajmig’ovaklikdagi havodan (Va); 3) tirik organizmlar hajmidan (Vb) iborat bo’ladi. SHu
bilan birgalikda gruntdagi g’ovakliklarning hajmi uni to’ldiruvchilarining hajmiga
teng bo’ladi:

Vn= Vw+ Va+ Vb.

G’ovaklik ko’rinishidagi bo’shliqlar. Hamma gruntlar g’ovaklik tuzilmasiga
egalar. Gruntlar tarkibidagi strukturali elementlar, bir biriga zich joylashmaganda,
har xil qiymatli oraliq hosil qiladi, ularning hajmi yeg’indisi jinslarni g’ovaklik
ko’rinishidagi bo’shlig’ini tavsiflaydi. Gruntlarning g’ovaklik ko’rinishidagi
bo’shlig’i ikkita ko’rsatkich bilan tavsiflanadi – g’ovakligi va g’ovaklik
koeffitsiyenti. Gruntlarning g’ovakligi (n) tog’ jinsidagi bo’shliqlarni
(g’ovakliklarni) hajmini uning umumiy hajmiga nisbatiga teng bo’ladi. G’ovaklik
koeffitsiyenti (e) bo’shliqlarning (g’ovakliklar) hajmini uning qattiq komponentlari
hajmiga nisbati sifatida aniqlanadi. G’ovaklik odatda foizlarda, g’ovaklik
koeffitsiyenti – birlikning ulushlarida ifodalanadi. 77
G’ovaklik va g’ovaklik koeffitsiyentini gruntning qattiq zarralarini zichligi
(ρS) va grunt skeletining zichligi (ρd) bo’yicha hisoblab chiqish mumkin:



n va e o’zaro quyidagi nisbatlar bilan bog’langanlar

Grunt tarkibidagi qattiq mineral zarrasi, suv, gaz tirik organizmlarning

nisbati turli xil bo’ladi. Masalan, 2.4-rasmda g’ovaklikning hajmi 50% (mos
ravishda g’ovakligi 50% va g’ovaklik koeffitsiyenti 1), uni 30% - suvdan, 15% -
gazdan, 5% - tirik organizmdan iborat.